به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سیره و سبک زندگی ائمه اطهار علیهم السلام از زمان امام علی (ع) بر تقویت بنیان‌های اسلامی بود و همین موضوع در زمان امام صادق (ع) نیز ادامه پیدا کرد. طبق اذعان علمای اسلامی، اگر رفتار دلسوزانه و بزرگ‌منشانه امام صادق (ع) با شاگردان خود نبود و جاذبه اخلاقی آن حضرت موجب حضور علمای اهل سنت در کلاس درس ایشان نمی‌شد، معارف اسلامی تا این حد در جهان نشر پیدا نمی‌کرد.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به تحلیل نقش صادق آل محمد (ع) در تقویت بنیان‌های وحدت در امت اسلام و لزوم الگوگیری از آن حضرت در دوران حاضر پرداخته است.
پیشوایان فقهی اهل سنت در کلاس درس امام صادق (ع)
می‌دانیم که جمعیت زیادی از شاگردان امام صادق علیه‌السلام را برادران اهل سنت تشکیل می‌دادند و در عین حال آن امام بزرگوار را به عنوان بنیان‌گذار مکتب بر حق شیعه جعفری می‌شناسیم. علمای اهل سنت چگونه و بر چه اساسی در محضر علمی آن حضرت حاضر می‌شدند و از دریای دانش گسترده ایشان بهره می‌بردند؟
همان طور که اشاره کردید امام صادق علیه‌السلام به عنوان چهره علمی شناخته شده، بنیان‌گذار معارف حقه اسلامی و توسعه‌دهنده علوم اسلامی، نقش مؤثر و شاخصی در سطح جهان اسلام داشته‌اند. به طوری که پیشوایان فقهی برادران اهل سنت، خود را با واسطه یا بی واسطه از شاگردان امام صادق علیه‌السلام می‌دانند که از محضر فیض آن امام دانشمند بهره برده‌اند.
البته دوران امامت امام صادق علیه‌السلام، مرزبندی مذهبی به صورت امروزی وجود نداشت و مباحث کلامی و فقهی در فضایی برای همه اهل علم و جویای دانش قابل دسترسی بود. هرچند که مضیقه حضور و مانع‌تراشی‌های خلافی عباسی کار را سخت می‌کرد.
تحلیل حضور چهار هزار نفر در مکتب صادق آل محمد (ع)
یادآوری این نکته هم ضروری است که حضور چهار هزار نفر در مکتب امام صادق علیه‌السلام به معنای تجمع این عده در یک زمان و یک مکان نیست. بلکه این افراد در زمان‌های مختلف در رشته‌های گوناگون از محضر آن امام بهره بردند.
در این میان، اهل سنتی که از این مجلس فراخ علمی استفاده می‌کردند، اثرشان از نظر کلامی و مبانی اعتقادی موضوع ولایت اهل بیت علیهم‌السلام و خلافت بلافصل حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام را قبول نداشتند، با این وجود برای دریافت منبع فیض وجود مبارک امام صادق علیه‌السلام مانعی نداشتند. به این ترتیب دانشمندان اهل سنت نیز آن حضرت را به عنوان چهره‌ای مؤثر و شناخته به عظمت می‌شناخته و از علم و دانش گسترده ایشان بهره برده‌اند.
تلاش امام صادق (ع) در تحقق وحدت امت اسلام
علم‌آموزی بزرگان اهل سنت در محضر امام صادق علیه‌السلام در حالی انجام می‌شد که آن‌ها مبانی فکری و اعتقادی مختص به خود را داشتند که با آموزه‌های شیعی در تعارض بوده. چنین امری چطور تحقق پیدا می‌کرد؟
درست است که اهل سنت از نظر مبانی اندیشه اعتقادی دیدگاه مختص به خود را داشتند، اما امام صادق علیه‌السلام برای نشر معارف اسلامی ضمن توجه به ایجاد وحدت میان امت اسلام، مباحثی را مطرح می‌کردند که بر اساس آموزه‌های مشترک مانند تعالیم قرآن کریم و سنت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله اخذ می‌شد. این وجوه مشترک که میان مطالب مختلف علمی و کلامی وجود دارد، همان بخش‌هایی است که در اسلام مورد قبول همه مسلمانان از مذاهب گوناگون است.
به این ترتیب علمای اهل سنت زمانی که از محضر امام صادق علیه‌السلام به شهر و سرزمین خود برمی‌گشتند، ضمن اینکه اعتقادات فکری بر مبنای آموزه‌های مذهب خود را داشتند، اما نظرات امام صادق علیه‌السلام را نیز به عنوان مطالب مطرح شده از سوی ایشان نیز نقل می‌کردند.
هدایت نهضت ترجمه در جهت خدمت به اسلام
اتفاق دیگری که در دوران امامت امام صادق علیه‌السلام پا گرفت و آغاز شد، رواج نهضت ترجمه بود که علومی از سایر کشورها ترجمه می‌شد. امام صادق علیه‌السلام به عنوان پیشوای امت اسلام نهضت ترجمه را چگونه هدایت کردند که نه تنها به مبانی اسلامی مسلمانان ضربه وارد نکرد، بلکه در خدمت اسلام قرار گرفت؟
امام معصوم علیه‌السلام با برخوردی از علم الهی در تبیین مباحث اسلامی، خلاء فکری جامعه را تأمین می‌کند. با بررسی تاریخ و سیره زندگی ائمه اطهار علیهم‌السلام مشخص می‌شود که آن بزرگان در هر زمانی متناسب با خلاءهای موجود در زندگی مردم، نقش خود را در تبیین اسلام ناب و جامع ایفا کرده‌اند.
دوران زندگی امام صادق علیه‌السلام نیز از آنجایی که همزمان با آغاز حکومت بنی‌عباس و دوره ترجمه بود، نقش مهمی در تأمین علمی و جهت‌دهی به افکار مردم داشته است. هرچند که نهضت ترجمه تا زمان امام موسی کاظم علیه‌السلام نیز ادامه پیدا کرده و در دوران امامت امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام به اوج خود رسید.
دوران امام صادق علیه‌السلام نیز شاید ناظر به نقد نبوده اما محتوای علمی و فکری مورد نیاز جامعه را فراهم می‌کردند و شاگردان خود را متناسب با علاقه و استعداد هر یک، به پیگیری علوم و معارف گوناگون تشویق می‌کردند. از جمله اینکه استعداد عده‌ای را در آموزه‌ها و مباحث فقهی شناخته و آن‌ها را به سمت علوم فقهی تشویق می‌کردند، عده‌ای را بنا بر استعداد و ظرفیت ذاتی خودشان به پیگیری مباحث کلامی می‌گماشتند و یا گروهی را نیز که توانایی مناظره و بحث‌های علمی داشتند، به مناظره تشویق می‌کردند.
چنانکه در کتاب اصول کافی روایاتی نوشته شده که مدیریت امام صادق علیه‌السلام را در تشخیص توانمندی شاگردان نشان می‌دهد. به این صورت بود که آن حضرت شاگردان خود را بر طبق توانایی‌های علمی و فکری به مناطق گوناگون می‌فرستادند تا معارف اصیل اسلامی را نشر دهند.
آثار جاذبه اخلاقی امام صادق (ع) در ترویج معارف شیعی
روایت شده که امام صادق علیه‌السلام در نماز جماعت اهل سنت نیز شرکت می‌کردند. فلسفه این اقدام چه بود و ما امروزه چه درسی از آن می‌گیریم؟
سیره ائمه اطهار علیهم‌السلام از زمان حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام بر همین مسئله بوده که امام صادق علیه‌السلام نیز به آن امر می‌کردند؛ یعنی توصیه به برخورد برادرانه با همه مسلمانان، دستگیری از آن‌ها فارغ از اینکه چه مذهب و اعتقادی دارند، عیادت از بیماران اهل سنت و خدمت‌رسانی به همه آن‌ها. اساساً اگر امام صادق علیه‌السلام با شاگردان خود رابطه عاطفی و برادرانه برقرار نمی‌کردند جاذبه اخلاقی ایشان برقرار نمی‌شد، شوق شرکت در جلسات علمی آن امام وجود نداشت.
امام صادق علیه‌السلام ضمن توصیه به ارتباط برادرانه مسلمان با یکدیگر، در ابتدا خود عامل به برقراری ارتباط دوستانه با آن‌ها بودند که حضور ایشان در مراسم نماز جماعت اهل سنت، شاهدی بر این مطلب است.
امروز نیز فتاوای مراجع عظام تقلید در جهت استحکام پیوند میان امت اسلام و با رویکرد وحدت مسلمانان، برقراری ارتباط عاطفی و پرهیز از مجادلات بی‌ثمر در مباحث اعتقادی است که همه این‌ها برگرفته از سیره اهل بیت علیهم‌السلام است.
امام صادق (ع)؛ الگوی جهانی وحدت امت اسلامی
با این توضیحات و با توجه به تفاوت دیدگاه‌های دو مذهب شیعه و سنی، امروزه چگونه بحث اتحاد امت اسلامی بر اساس آموزه‌های امام صادق علیه‌السلام تحقق پیدا می‌کند؟
امروز، خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران به عنوان علمدار ایجاد اتحاد میان امت اسلام در جامعه جهانی فعالیت می‌کند و مردم ایران در این امر پیش‌قدم هستند. همان طور که در مراودات کلان، مسئله دفاع از مظلوم برای همه مردم جهان روشن و مبرهن است، باید همچنان موضوع اتحاد را در سطح جهان دنبال کنیم.
به هر حال مسلمانان فارغ از گرایش‌های اعتقادی و مذهبی خود، اشتراکات زیادی دارند که یک جهت‌گیری واحد به عنوان امت پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله شناخته می‌شوند. ما می‌توانیم در رفتار برادرانه، محبت‌آمیز و تؤام با کمک به مظلومین مسلمان ارتباطات دوستانه‌ای ایجاد کنیم.
به این ترتیب مسائل علمی، کلامی و فقهی نیز در فضایی خالی از تعصب مطرح شده و روز به روز به تقریب مبانی مذاهب از چشم‌انداز مثبتی نزدیک‌تر می‌شویم. این موضوع، همان جهت‌گیری است که مرحوم آیت‌الله بروجردی و امام خمینی (ره) بر آن تأکید داشتند و امروز نیز مقام معظم رهبری پرچم‌دار آن هستند و مراجع عظام تقلید پیگیری می‌کنند. در مقابل، جهت‌گیری دشمنان اسلام آن است که می‌خواهند به هر نحوی آتش تفرقه و فتنه میان امت اسلام گسترش پیدا کند، اما حکمت اسلامی و تکلیف دینی ایجاب می‌کند که در برابر توطئه دشمن هشیار باشیم.
انتهای پیام/
source