ایجاد محل دائمی برای تعزیه گام اول صادرات آن است

یکی از مواردی که تعزیه درگیر آن است نبود مکانی دائمی برای اجرا است تا به واسطه اجراهای گوناگون، این نمایش ایرانی-اسلامی رونق یافته و بازتاب مثبتش به خارج از مرزها تعمیم پیدا کند.

پیرامون این موضوع، خبرنگار ایکنا با کارشناسان فن این حوزه گفت‌وگوهایی انجام داده که در سومین قدم با سید محسن هاشمی، پژوهشگر و مدرس تعزیه و عضو هیئت‌مدیره تعزیه ایرانیان به گفت‌وگو نشسته که با آن همراه می‌شویم.

ایکنا – در آغاز بحث بیان کنید از نظر شما آیا می‌توان تعزیه را به عنوان تنها هنر نمایشی ایرانی نام برد؟

این ادعا صحیح نیست چون ما هنرهای دیگری چون خیمه‌شب‌بازی و سیاه‌بازی را داریم که قدمت طولانی در کشورمان دارد. برای همین بهتر است بگویم تعزیه تنها هنر نمایشی ایرانی است که متن مکتوب دارد. در تعزیه همه دیالوگ‌ها از قبل تعیین شده؛ درحالی‌که خیمه‌شب‌بازی یا سیاه‌بازی روی بداهه استوار است.

ایکنا – با توجه به ماهیت تعزیه به ویژه موارد مرتبط با اهل بیت(ع) ظرفیت صادر شدن به کشورهای مسلمان به ویژه کشورهایی که شیعه‌نشین هستند را دارا است؟

اینگونه نیست که تصور کنیم تعزیه تنها قادر است برای شیعیان مقبولیت داشته باشد. تعزیه نمایشی است که داستانی شیعی دارد اما جاذبه‌هایی که در خود دارد برای دیگر ادیان هم جذابیت‌های خاص خود را دارد. تعزیه برای همه کشورهای دنیا که در آنها هنرهای نمایشی زنده و پویا است کارکرد فراوان دارد. به‌عینه این ادعا را بارها شاهد بوده‌ام. اجراهایی که برای آفریقاییان یا اروپائیان داشتیم با استقبال بسیار نزدیک آنها مواجه شد.  دلیل این امتیاز تعزیه را باید در تکنیک‌های ناب هنری‌اش جستجو کرد بنابراین دایره نگاه خود را برای صدور تعزیه تنها به کشورهای مسلمان یا شیعه خلاصه نکنیم بلکه تمام دنیا را مدنظر داشته باشیم. برای مثال چند سال پیش جشنواره تئاتری با حضور کشورهای آفریقایی و اروپایی برگزار شد و در این رویداد، تعزیه ایران توانست به عنوان گروه برتر انتخاب شود.

ایکنا – درباره ظرفیت‌های هنری تعزیه توضیح دادید اما به این نکته هم بپردازید چگونه می‌توان امتیازات تعزیه را کاربردی کرد تا در بحث صدور آن به موفقیت دست یافت.

بهترین مسیری که پیشنهاد می‌کنم فراهم آوردن بسترهای اجرا در کشورهای مختلف است. در این میان رایزن‌های فرهنگی و سفارتخانه‌ها قادرند عملکرد خوبی از خود نشان دهند. این امر در قالب فستیوال‌ها قابل انجام است و دستاوردهایش نیز جهانی خواهد بود. ممکن است این سؤال پیش آید در شرایطی‌که امتیازاتی را برای تعزیه می‌توان متصور بود چرا تا امروز از آن استفاده لازم به عمل نیامده است؟ جواب من این است که مسئولان فرهنگی را در این رابطه مقصر اصلی می‌دانم چون غفلت‌هایی که آنها در معرفی جهانی تعزیه داشته‌اند سبب شده، این هنر نتواند کارکرد بین‌المللی داشته باشد. مسئولان فرهنگی هزینه‌های بسیاری انجام می‌دهند تا فرهنگ عاشورا را به دیگر کشورها صادر کنند؛ خواسته‌ای که عموماً در دستیابی به آن نیز موفق نبوده‌اند در حالیکه با حمایت از تعزیه، قادرند به شکل مطلوبی به خواسته‌ای که در پی آن هستند، برسند.

کارکرد تعزیه تنها به موضوعات مذهبی خلاصه نمی‌شود بلکه این هنر نمایشی ایرانی می‌تواند ابزاری در جهت اشاعه فرهنگ ایرانی نیز باشد زیرا هنرمند ایرانی، واقعه عاشورا را در تعزیه ایرانی وارد کرده است. منظور اینکه در قالب اسطوره‌ها و سنت ایرانی، فرهنگ عاشورا در تعزیه معرفی می‌شود پس می‌توان رد پایی از هویت و فرهنگ ایرانی را در تعزیه مشاهده کرد. در حقیقت باید گفت چاشنی‌های ایرانی که به تعزیه اضافه شده بر جذابیت این هنر افزوده است.

ایکنا – یکی از گلایه‌هایی که از طرف هنرمندان تعزیه مطرح می‌شود این است که تعزیه به حال خود رها شده چون اگر این هنر متولی داشت شاید وضعیت مطلوب‌تر بود. این انتقاد را وارد می‌دانید؟

هیچگاه در تاریخ این سرزمین بار تعزیه روی دوش حکومت‌ها نبوده است. این ویژگی را باید راز ماندگاری تعزیه دانست هرچند ممکن است تعزیه در مقاطع مختلف از سوی دولت‌ها حمایت‌شده باشد اما این مردم هستند که همیشه حامی و متولی اصلی  تعزیه‌اند. تعزیه از سوی مراکز دولتی، عموماً اتفاق مناسبتی محسوب می‌شود منظور اینکه در ایام محرم تعزیه مورد توجه قرار می‌گیرد حتی اهالی رسانه هم تنها در این ایام است که به تعزیه توجه می‌کنند! 

بیشتر بخوانید:

پیشنهاد ویژه من این است اگر در پی اشاعه  و صدور تعزیه هستیم اولین قدم این است در تهران تکیه‌ای به صورت اختصاصی برای تعزیه در نظر گرفته شود البته تکیه‌هایی چون؛ تکیه تجریش، تکیه نیاوران یا تکیه دولاب وجود دارد اما این مکان‌ها تغییر کاربری داده‌اند و تنها در ایام محرم است که تعزیه‌هایی در آنجا اجرا می‌شود. وجود تکیه‌ای تخصصی برای تعزیه این امکان را فراهم می‌آورد در طول سال شاهد برگزاری این هنر ایرانی باشیم همانگونه که در تئاتر شهر در طول سال تئاتر برگزار می‌شود. تعزیه الزاماً عزاداری نیست که فکر کنیم تنها در آن گریه و شیون وجود دارد بلکه تعزیه طنز هم دارد که می‌توان آنها را در طول سال اجرا کرد.

ایکنا – اگر به دنبال صدور تعزیه هستیم باید برای آن کارکرد اقتصادی هم متصور شویم. این خواسته نیز به درآمدزایی این هنر ارتباط دارد. آیا قادریم برای این هنر درآمدزایی نیز متصور بود یا اینکه باید همیشه به صورت رایگان اجرا شود؟

الزاماً تعزیه همیشه نباید رایگان باشد. درگذشته چون مردم خود بانی اجرای این هنر نمایشی بودند به صورت رایگان برگزار می‌شد اما امروز می‌توان از آن درآمدزایی اقتصادی هم کسب کرد. این خواسته‌ای کاملاً معقول است البته درست است هنرمندان تعزیه به عشق اباعبدالله کار می‌کنند اما اگر هزینه‌هایی آن تأمین شود مطمئن روی کیفیت تأثیر خود را خواهد گذاشت؛ خواسته‌ای که درنهایت به جهانی‌شدن این هنر خواهد انجامید.

ایکنا – سؤال پایانی به برخی آسیب‌هایی مربوط می‌شود که در تعزیه وجود دارد و ما در قالب فیلم‌های کوتاه در فضای مجزای شاهد آن هستیم. آیا این تحریف‌ها یا اجراهای  بی‌کیفیت، سنگی در مسیر ترویج و اشاعه تعزیه نیست؟

افرادی که فیلم‌های تمسخرآمیز از برخی اجراهای تعزیه در فضای مجازی پخش می‌کنند یا از داشته‌های علمی این هنر غافل هستند یا اینکه می‌خواهند از اساس به این هنر ضربه زنند. این هجمه‌ها هم تنها نسبت به تعزیه رخ نمی‌دهد بلکه نسبت به عزاداری‌های محرم نیز چنین مسائلی وجود دارد اما چون تعزیه بیشتر در چشم است هجمه‌هایی که با آن وارد می‌شود شکلی جدی‌تر دارد البته منکر برخی آسیب‌ها و اشتباهات نیستیم زیرا در هر فعالیت هنری، ورزشی، فرهنگی و … ممکن است خطاهایی وجود داشته باشد اما آن را نباید به اصل موضوع تعمیم داد.

 در انتهای سخنانم گزافه نیست بگویم اگر از تعزیه حمایت و پشتیبانی لازم صورت گیرد سایر هنرها پیش آن رنگ خواهد باخت و این نمایش ایرانی، قادر خواهد بود در گوشه گوشه دنیا برای خود مخاطب و علاقه‌مند داشته باشد.

گفت‌وگو از داوود کنشلو

انتهای پیام