به گزارش ایکنا؛ جایگاه رفتارها و فعلیت آیین‌های نمایشی بخش مهمی از بازتاب معرفت انسان‌ها در مواجهه با فرهنگ، تمدن و آدابی است که آن سرزمین و مردمانش به آن شناسا و معروف هستند. در این میان هر چه سابقه کشورها در حوزه تمدن‌سازی، غنی؛ پُردامنه و باسابقه باشد به همان میزان رفتارهای آیینی مردمان آن دیار نیز از عقبه‌ای سترگ و بن‌مایه‌ای عظیم تبعیت می‌کند.
سرزمین ما ایران با توجه به کهن‌واره‌گی تاریخی و نقش درخشانی که در حوزه آیین‌های مذهبی داشته و دارد، یکی از مهم‌ترین الگوها در این زمینه است و مردمان ایران‌زمین حتی پیش از پذیرش دین اسلام به سبب «موحد» بودن، بسیاری از کنش‌های آیینی و رفتارهای مبتنی بر باورهای مذهبی را برای مراسم دینی و آیینی خود به کار می‌بردند. به همین سبب بعد از پذیرش دین هدایتگر و مبین اسلام، بسیاری از شعائر و فرائض آن را در بطن همان الگوها و رفتارهای آیینی خود قرار داده و این بار بازتاب رفتارهای آیینی را مبتنی بر باورهای دین اسلام و تجلی آن در شکل مراسم مذهبی بروز داده‌اند.
نقش درخشان بانوان ایران‌زمین در دوران سیاه اروپا
در کنار تمامی این مؤلفه‌های درخشان؛ یکی دیگر از نکات بسیار مهمی که به واسطه آن تمدن و فرهنگ مردمان سرزمینی به آن شناسا می‌شود به سهم و جایگاه والای بانوان و زنان در تمامی کنش‌ها و رفتارهای اجتماعی، آیینی و مذهبی آن کشور بازمی‌گردد که در این عرصه نیز ایران‌زمین باز هم در جهان رتبه‌ای بالا را به خود اختصاص داده است.
در سده‌ها و قرن‌هایی که بسیاری از کشورهای اروپایی کمترین نقش‌پذیری را برای زنان در محیط جامعه قائل بوده‌اند؛ زنان ایران‌زمین صدرنشین علوم مختلف و شریک در تمامی رفتارهای اجتماعی بودند. اهمیت و جایگاه زنان، بانوان و نقش آنها در کنش‌های اجتماعی یکی از اصلی‌ترین دلایلی بود که سبب نامیدن ایران به عنوان «گهواره تمدن بشری» شد.
نقش‌پذیری زنان و بانوان ایران را می‌توان در رفتارهای آیینی، مبتنی بر شعائر و فرائض دین اسلام مورد رصد قرار داد و خاصه یکی از اصلی‌ترین نمادهای بروز و ظهور این رفتارها را در کنش‌های آیینی مبتنی بر تعزیت و مراسم سوگواری قابل رصد است.
الگوهای زنانه در رفتار مبتنی بر آیین‌های سوگواری و تعزیت از نمونه کوچک و خانوادگی آن مانند از دست دادن یکی از افراد خانواده، ایل یا قبیله؛ تا در نگاهی کلانتر؛ مبتنی بر سالگردهای شهادت ائمه اطهار(ع) و دیگر مناسبت‌های مذهبی بخش مهمی از رفتارهای نمایشی و کنش‌های مبتنی بر آیین‌های زنانه را در رفتارهای آیینی و نمایشی ایرانی با خود به همراه داشته است.
در حقیقت می‌توان گفت یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌هایی که به ارتقای جایگاه نقش‌پذیری اجتماعی زنان در ایران بعد از پذیرش دین اسلام انجامید؛ رفتار آیین‌مند بانوان زنان و بانوان ایرانی در مواجهه با باورهای دینی، آیینی و مذهبی است.
همه آنچه شرحش رفت و به آن اشاره شد بخشی از کار تحقیقی و پژوهشی است که «کامران اسکات آقایی» از پژوهشگران رفتارهای آیینی و نمایشی با محوریت گفتمان‌های نمادین در اسلام شیعی و تطبیق آن رفتارهای باورمند آیینی با اشکال مدرن هنرهای نمایشی با محوریت بانوان را دستمایه اثری قرار داده که پرستو نیکنان آن را ترجمه و انتشارات «آرما» این کتاب را با نام «زنان کربلا» منتشر کرده است.
«آه! دلم تنگ است، محرم است، ماه زینب»
کتاب حاضر، ۱۱ مقاله از پژوهشگران مختلف در موضوع بررسی و تحلیل مشارکت زنان در آیین‌های عاشورایی در کشورهای ایران، عراق، لبنان، هند، پاکستان و آمریکا را شامل می‌شود.
در این مقالات نشان داده شده که تجربه حضور زنان شیعه در این آیین‌ها هم با حضور سایر زنان در دیگر ادیان و فرهنگ‌ها تفاوت دارد و هم در چهارچوب فرهنگ شیعی از یک جامعه به جامعه دیگر، بر اساس عرف محلی، فرهنگ عامه، تفاسیر دینی، سطح تحصیلات، زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی بسیار متفاوت است.
«وجوه جنسیتی ظهور و سیر تاریخی شعائر و نمادهای شیعه»؛ «پویایی جنسیتی نمادها و آیین‌های محرم در اواخر دوره قاجار» به قلم کامران اسکات آقایی؛ «آه! دلم تنگ است، محرم است، ماه زینب؛ نقش زیبایی‌شناسی و مجالس سوگواری زنانه در شیراز» نوشته «اینویلد فلاسکرد»؛ «دختران کربلا: تصویر زن در فرهنگ عامه شیعه در ایران» اثر فائقه شیرازی؛ «شمایل‌نگاری زنان کربلا: کاشی، نقاشی دیواری، تمبر و پوستر» اثر «پیتر جی. چلکوفسکی»؛ «سکینه: روایتگر کربلا شرح قوم‌نگاری آیین مجلس زنانه در پاکستان» نوشته «شمیم برنی عباس»؛ «سیده زینب: فاتح دمشق و فراتر از آن» اثر «سیداکبر حیدر»؛ «جنسیت و آیین محرم در فرقه اسماعیلیه مسلمانان آسیای جنوبی» به قلم «ریحانا قدیالی»؛ «مهاجرت زنان کربلا به آمریکا: آیین‌های شیعی در ایران، پاکستان و کالیفرنیا» اثر «ماری ایلین هرگلند»؛ «آیین‌های مذهبی زنان در عراق» تحقیق مشترک «الیزابت وارناک فرنیا» و «باسیما کیو. بزیرگان» و «از سوگواری تا عمل‌گرایی: سیده زینب، زنان شیعه لبنانی و تحول عاشورا» اثر «لارا زی. دیب» فهرست مقالات این کتاب را تشکیل می‌دهند.
انتهای پیام
source