تعزیه به عنوان هنری آیینی و ایرانی سال‌هاست روایتگر قیام عاشورا است. تعزیه هیچ‌گاه ارتباط خود را با مردم از دست نداده است زیرا عشق به امام حسین (ع) با این هنر گره خورده است. این هنر در دیگر کشورها نیز با استقبال مردم مواجه می‌شود. خبرنگار ایکنا پیرامون این موضوع، با کارشناسان فن این حوزه گفت‌وگوهایی انجام داده که در دهمین گام با مظفر قربان‌نژاد؛ پیشکسوت تعزیه و پژوهشگر هنرهای آیینی همراه شده‌ایم.
ایکنا – درباره ظرفیت‌های تعزیه اظهارنظرهای فراوانی صورت گرفته است. با توجه به این امتیازاتی که برای این هنر در نظر گرفته می‌شود، تعزیه تا چه حد ظرفیت صادر شدن به دیگر کشورها را دارا است؟
اینکه تعزیه قدرت جذب مخاطب جهانی را دارد امری واضح و مشخص است چون اجراهای تعزیه در کشورهای اروپایی و حتی آمریکا این امر را ثابت کرده است. به شخصه در انگلستان چندین اجرای تعزیه داشتم که همگی با استقبال خیره‌کننده مردم مواجه شد. جالب اینکه تماشاگرانی که در مجالس تعزیه حضور می‌یافتند تنها مسلمانان نبودند بلکه از دیگر ادیان به دیدن تعزیه می‌آمدند. حال بیاید بررسی کنیم این نمایش آیینی چه امتیازی دارد که سبب چنین ویژگی‌ای برای تعزیه شده است.
اولین امتیازی که برای تعزیه به لحاظ فنی می‌توان برشمرد قدرت ارتباط با تماشاگر است. در تعزیه بازیگر، تماشاگر را دعوت به همکاری کرده و از وجود او در اجرای تعزیه بهره می‌برد حتی در برخی تعزیه‌ها، تماشاگران در برخی مواقع روی صحنه حضور پیدا می‌کنند.
نکته بعد به اجرای متفاوت تعزیه مربوط می‌شود. در برخی صحنه‌های تعزیه، بازیگر از نقشی که بازی می‌کند اعلام برائت کرده و به شخصیت مورد نظر لعنت می‌فرستد. این اتفاق را درباره نقش شمر به‌وفور شاهد هستیم. در برخی تعزیه‌ها فردی که شمر را بازی می‌کند خود بر شمر نفرین می‌فرستد.
ویژگی دیگری که می‌توان برای تعزیه ذکر کرد قدرت تمثیلی این هنر آیینی است. در هیچ هنری نمی‌بینیم که با یک مشت آب، بتوان تمثیلی از رود را ایجاد کرد. این اتفاق در تعزیه رخ می‌دهد. جالب اینجاست که تماشاگر تمثیل‌های ایجادشده را می‌پذیرد. این اتفاق بابت قدرتی است که به لحاظ احساسی تعزیه به وجود می‌آورد و باعث چنین ارتباطی می‌شود.
تعزیه هیچ‌گاه برای تماشاگر تکراری نمیشود. سال‌هاست تعزیه اجرا می‌شود اما بازهم شاهدیم بر میزان علاقه‌مندان آن افزوده می‌شود. در تعزیه همچنین رنگ‌ها نیز برای خود حرف دارد. در تعزیه هیچ‌گاه اشقیا نمی‌توانند رنگی را که اولیا بر تن می‌کنند، بپوشند. این نظم یکی دیگر از داشته‌های ویژه تعزیه است. تعزیه همچنین بازی در بازی دارد و در بسیاری از مواقع بدون دکور اجرا می‌شود. این امتیازات را هیچ‌گاه نمی‌توان در هنری دیگر مشاهده کرد. داشته‌های تعزیه، خصیصه‌ای نیست که من به عنوان یک تعزیه‌خوان بخواهم درباره آن حرف بزنم بلکه برخی از بزرگان فرهنگ و هنر دنیا هم درباره آن سخن گفته‌اند. همان‌گونه که شکسپیر درباره این هنر اظهار نظر کرده است.
بیشتر بخوانید:
در مجموع بازهم می‌توان امتیازات دیگری برشمرد. اگر از این هنر حمایت خوبی به عمل آید در جذب مخاطب موفق خواهد بود اما متأسفانه این اتفاق آن‌گونه که باید رخ نمی‌دهد. منظور از حمایت این نیست که انتظار داشته باشیم به تعزیه پول تزریق شود زیرا این هنر همیشه توسط مردم حمایت مالی شده است اما در بحث اجرا این انتظار می‌رود که امکان درستی برای اجرای تعزیه در اختیار گروه‌های مختلف قرار گیرد.
ایکنا – آیا صدور تعزیه صرفاً یک کار هنری است یا اینکه از آن می‌توان به عنوان ابزاری در جهت اشاعه باورهای دینی بهره برد؟
اتفاقاً تعزیه مکانی بسیاری خوبی برای تبلیغ دینی است چون وقتی تعزیه در خارج از مرزها اجرا می‌شود به واسطه جذابیتی که دارد مخاطب غیرمسلمان را به سمت خود می‌کشاند. در ادامه تماشاگر تعزیه برایش پیرامون شخصیت‌ها تعزیه سؤال مطرح می‌شود و در ادامه این سؤالات برای فرد ایجاد انگیزه می‌کند تا پیرامون اسلام تحقیقات بیشتری انجام دهد. این امر در ادامه منجر به اتفاقاتی می‌شود که نمود آن را در مسلمان شدن برخی افراد می‌توان مشاهده کرد.
ایکنا – در برخی از تعزیه‌ها از اساطیر ایرانی هم بهره برده می‌شود. این مسئله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این نکته‌ای تیزبیانه است که باید به آن دقت کرد. هم‌نشینی تعزیه با فرهنگ و اساطیر ایرانی نشان می‌دهد اهل‌بیت (ع) در قلب ایرانیان جای دارد و شیعه با ایرانیان است که تبلور پیدا کرده است.
ایکنا – تعزیه در زمان حال با چه آسیب‌هایی مواجه است؟ چگونه می‌توان این مشکلات را برطرف کرد؟
برخی از تعزیه‌ها به اسم نوآوری تغییراتی به وجود آورده‌اند که به ماهیت تعزیه ضربه زده است. رنگ در تعزیه که تا به این اندازه دارای اهمیت است نادیده گرفته می‌شود. برای مثال بر تن حضرت عباس(ع) لباس سفید تن می‌کنند. برای رهایی از این قبیل مشکلات باید مراکزی وجود داشته باشد تا تعزیه‌خوان‌ها را با مقتل‌خوانی آشنا کنند چون هر اندازه دانش علمی در این رابطه بالا رود احتمال خطا کاهش پیدا خواهد کرد.
در انتها می‌خواهم روی دو نکته تأکید داشته باشم. ابتدا اینکه تعزیه تنها به عزاداری خلاصه نمیشود چون تعزیه‌های شاد نیز داریم که می‌توان در دیگر ایام سال هم آنها را اجرا کرد. دیگر این که تعزیه نیاز به مکان‌های ثابت برای اجرا دارد تا در طول سال شاهد اجرای این هنر آیینی باشیم.
گفت‌وگو از؛ داوود کنشلو
انتهای پیام
source