ظرفیت‌های تعزیه را در دو بخش فنی و معنایی می‌توان توصیف کرد. در حوزه تکنیک باید به نحوه اجرا، موسیقی و رنگ پرداخت. در معنا نیز اوج تراژدی در تعزیه رخ می‌دهد. در کنار هم قرار گرفتن این ظرفیت‌ها ما را به داشته‌هایی بسیار مهم و تاثیر‌گذار در تعزیه می‌رساند.
خبرنگار ایکنا پیرامون این موضوع، با کارشناسان فن این حوزه گفت‌وگوهایی انجام داده که در دوازدهمین گام با حسین عقیقی پژوهشگر هنرهای آیینی و تعزیه‌خوان همراه شده‌ایم.
ایکنا – در ابتدای بحث پیرامون ظرفیت‌هایی که در تعزیه وجود دارد توضیح دهید به ویژه اینکه این هنر کاملا بومی و ایرانی است.
تعزیه هنری ایرانی است که در یونسکو ثبت شده و اجراهای بسیار بزرگی هم در کشورهای صاحبنام دنیا داشته است. تعزیه یک ویژگی بارز و چشمگیر دارد آنهم اینکه این هنر را باید مجموعه‌ای از چند هنر دانست. نمایش، موسیقی و هنرهای تجسمی به شکلی زیبا در تعزیه وجود دارد. با توجه به چنین داشته‌ای این هنر را می‌توان به کشورهای دیگر هم صادر کرد. من این اتفاق را شخصا در کشورهای دیگر مشاهده کرده‌ام که چگونه اروپاییان و غیر مسلمانان جذب این هنر می‌شوند. سال گذشته ما تعزیه‌هایی را در هفت کشور اسکاندیناوی اجرا کردیم و از تمام مجالسی که روی صحنه رفت استقبال چشمگیری و حتی بلیت‌فروشی هم شد.
ایکنا – اینکه تعزیه مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد امری است که همه به آن معترف هستند اما لطفا بگویید چه کاری می‌توان انجام داد که در داخل کشور وضعیت تعزیه بهتر از آن چیزی باشد که امروز شاهدش هستیم؟
مهمترین مسئله که هم اکنون تعزیه را آزار می‌دهد نبود مکانی است که در آن تعزیه اجرا شود. متاسفانه تعزیه هنوز جای مشخصی در تهران ندارد که بتوان در تمامی طول سال از آن برای اجرای تعزیه بهره برد. البته در سال‌های گذشته قول‌هایی بابت فراهم آوردن جایی برای اجرای تعزیه از طرف مسئولان داده شد اما هنوز جواب لازم و عملی دریافت نشده است. در این میان همیشه بانیان شخصی، حامی جدی تعزیه بوده‌اند. وقتی از نبود مکانی به‌خصوص حرف می‌زنم منظور تنها جایی نیست که در آن تعزیه اجرا شود باید محلی باشد که اهالی تعزیه در آنجا گرد هم آمده و درباره مشکلات تعزیه حرف بزنند.
ایکنا – درباره استقبال غیر مسلمانان از تعزیه حرف زدید. بگویید آیا داشته‌های فنی تعزیه چنین امری را سبب شده یا موضوعات دیگری هم در این رابطه وجود دارد؟
درباره جذابیت تعزیه هم می‌توان دلایل فنی را متصور بود هم اینکه به زیبایی معنایی اشاره کرد. در حوزه داشته‌های فنی به زیبایی‌های بصری تعزیه اشاره می‌کنم. استفاده از رنگ بسیار زیبا و به‌جا صورت گرفته است. در تعزیه هر نقشی، رنگی خاص را به خود اختصاص داده که در دیگر اشکال تعزیه نمونه آن را شاهد نیستیم. در این هنر اولیا رنگ‌های خاص خود را می‌پوشند و اشقیا رنگ‌هایی مختص خود را. این خصیصه در هنرهای نمایشی از جمله تئاتر یا سینما دیده نمی‌شود. موسیقی دیگر جذابیتی است که برای تعزیه می‌توان بر شمرد. ردیف‌ها و دستگاه‌هایی که در آن تعزیه اجرا می‌شود در موسیقی ملل دیگر وجود ندارد و همین مهم بر زیبایی تعزیه افزوده است.
درباره جذابیت‌های نمایشی تعزیه هم می‌توان نکات متعددی را بیان کرد. شکل اجرای تعزیه با تئاتر غربی متفاوت است. در تعزیه اشقیا خود برخی مواقع بر کاری که می‌کنند لعنت می‌فرستند. همچنین در برخی مواقع مردم در تعزیه با اجرا همراه می‌شوند. این موضوع بسیار حائز اهمیت است و نمی‌توان به راحتی از آن گذر کرد. درباره زیبایی‌های معنای تعزیه هم حرف برای گفتن زیاد است. اوج تراژدی را در تعزیه شاهد هستیم. شهادت حضرت علی اصغر (ع) یا جانفشانی حضرت ابوالفضل (ع) اتفاقاتی است که کمتر انسانی از کنار آن به راحتی می‌تواند، گذر کند. در تعزیه ما نقش زنان را در اوج شاهد هستیم. وقتی داستان حضرت زینب (س) در تعزیه روایت می‌شود مخاطب از نقش زنان در صدر اسلام خبردار شده و همین موضوع جذابیت تعزیه را دو چندان می‌کند. نکته دیگری که درباره تعزیه می‌توان بیان کرد اشعار آن است که بر دل می‌نشیند چون سراینده آن با تمام عشق خود به ابا عبدالله (ع) آن را سروده است. برای چنین کیفیتی در اشعار تعزیه باید از نقش «میر عزا» در تعزیه به نیکی یاد کرد.
مهمترین اتفاقی که در تعزیه وجود دارد و من از آن به عنوان معجزه این هنر یاد می‌کنم این است که این هنر با وجود اینکه هر ساله تکرار می‌شود اما باز هم مخاطب تحت‌تاثیر آن قرار گرفته و احساساتی می‌شود. تکراری بودن داستان‌های تعزیه هیچگاه باعث نشده مخاطب از آن اشباع شود حتی می‌توان گفت هر سال بر تعداد بینندگان تعزیه اضافه می‌شود. آیا چنین ظرفیتی را در هیچ تئاتر یا اثر سینمایی می‌توانید مشاهده کنید؟
ایکنا – درباره ظرفیت‌های صدور تعزیه حرف زدیم. اما اینکه چرا باید این هنر را صادر کنیم سوالی دیگر است. پیرامون این موضوع توضیح دهید.
اجرای تعزیه صرفا یک نمایش ایرانی در خارج از کشور نیست بلکه به واسطه تعزیه می‌توان اعتقادات و باورهای دینی را اشاعه داد. حتی می‌شود مروج فرهنگ ایرانی بود. این اتفاق اگر رخ دهد معتقدم قادریم داشته‌های دینی و ملی خودمان را در معرض دید همه مردم دنیا قرار داده و در امتداد آن به دستاوردهای بسیاری خوبی برسیم. وقتی از داشته‌های تعزیه حرف می‌زنم نمی‌خواهم از نقش دیگر هنرها نیز غافل شوم. برای مثال به سریال «مختارنامه» اشاره می‌کنم که سال‌هاست پخش می‌شود اما هربار جذابیت‌های خاص خود را دارد. این اتفاق بارها و بارها می‌تواند در همه اشکال هنر رخ دهد.
ایکنا – در انتهای این گفت‌وگو پیرامون نزدیکی تعزیه با اسطوره‌های ایرانی باید اشاره کنیم. چه اتفاقی رخ داده که تعزیه در برخی مواقع از اسطوره‌های ایرانی استفاده می‌شود؟
قبل از اسلام نمایش سوگ سیاوش وجود داشت. در ادامه این آیین، ریشه‌های تعزیه را رقم زد. برای همین هم در برخی تعزیه از اسطوره‌های ایرانی در روایت، از قصه ایرانی بهره برده می‌شود. نکته دیگر پیوند زدن اسطوره‌های ایرانی به شخصیت‌های مذهبی است که نشان می‌دهد اهل بیت (ع) ازلی و ابدی بوده و در زمان و مکان خلاصه نمی‌شوند.
گفت و گو داوود کنشلو
انتهای پیام
source