دخالت‌های بی‌جا و نبود اکران مناسب آفت سینمای دفاع مقدسند

سینمای دفاع مقدس در گذشته‌ای نه چندان دور، یکی از ژانرهای پرمخاطب سینما بود به‌نحوی‌ که عمده فیلم‌های پرفروش سینمای ایران را آثار دفاع مقدس رقم زده‌اند اما در یک دهه اخیر این موضوع به شدت کمرنگ شده و دیگر شاهد اتفاقات خوب در این ژانر سینمایی نیستیم.

به مناسبت هفته دفاع مقدس، خبرنگار ایکنا با محمدرضا شرف‌الدین؛ تهیه‌کننده پیشکسوت سینمای دفاع مقدس، مدیر سابق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس و برنده شش جایزه از فیلم فجر و نیز محمد عسگری؛ فیلمساز جوانی که با دو فیلم دفاع مقدسی «اتاقک گلی» و «آسمان غرب» توانست چند سیمرغ از جشنواره فیلم فجر را به خود اختصاص دهد گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه با آن همراه می‌شویم.

ایکنا  – گفت‌وگو را با این سؤال از آقای عسگری آغاز می‌کنیم. شما سال‌ها در مقام دستیار در کنار رضا میرکریمی حضور داشته‌اید. در ادامه کارگردانی را با دو فیلم «اتاقک گلی» و «آسمان غرب» آغاز کردید. ورود شما به عرصه فیلمسازی با فیلم‌های دفاع مقدسی ممکن است این شائبه را به وجود آورد که شما برای دریافت رانت یا گرفتن جایزه سینمای دفاع مقدس را انتخاب کرده‌اید. پیرامون این موضوع توضیح دهید.

عسگری: همان‌گونه که گفتید سینما را با دستیاری رضا میرکریمی، مجید مجیدی، بهرام توکلی و کمال تبریزی آغاز کردم. من پیش از اینکه فیلم اول خود را جلوی دوربین برم در «تنگه ابوقریب»، «موقعیت مهدی» و «محمد رسول الله» در مقام دستیار حضور داشتم. البته در «موقعیت مهدی» تا پیش از آغاز فیلمبرداری در مقام انتخاب بازیگر افتخار همکاری با هادی حجازی‌فر را داشتم. فیلم‌هایی که نام بردم نشان می‌دهد سلیقه‌ام فعالیت در آثاری است که به لحاظ پروداکشن بزرگ هستند بنابراین وقتی فیلمی چون «اتاقک گلی» که درباره آخرین روز جنگ است به من پیشنهاد می‌شود بازی در آن را می‌پذیرم. اما درباره برخی اظهارنظرها هم باید بگویم در این سینما خیلی حرف‌ها زده می‌شود. این افراد عموماً خصومت‌های شخصی را وارد اظهار نظرهایشان می‌کنند به‌نحوی‌که یک فیلم سخت را اثری ساده و یک فیلم ساده را اثری سخت نشان می‌دهند.

ایکنا – در سینمای دفاع مقدس یک شاخصه اصلی وجود دارد که قهرمان است. از یک مقطعی قهرمان نداشتن در آثار سینما به معنای رئال بودن تعریف شد. پیرامون عاری شدن سینما از قهرمان توضیح دهید. 

عسگری:‌ معتقدم فیلم باید قهرمان داشته باشد تا مخاطب که فیلم را تماشا می‌کند بتواند با آن خیال‌پردازی داشته باشد. این ویژگی در سینما باعث می‌شود ارتباط تماشاگر با سینما شکل گیرد البته گاهی مواقع ممکن است در برخی فیلم‌ها قهرمان بد ترسیم شود اتفاقی که برای برخی فیلم‌های دفاع مقدسی در گذشته رخ می‌داد و سبب گریز تماشاگر از این ژانر سینمایی شده بود اما وقتی بتوان با فرمی درست قهرمان را در سینما نشان داد شاهد پرداختی مناسب خواهیم بود که تماشاگر را به سمت خود جذب خواهد کرد.

وقتی برخی اظهارنظرها منفی پیرامون فیلم‌هایی که در آنها به قهرمانان این سرزمین پرداخته‌ شده را می‌شنوم این سؤال برایم پیش می‌آید این گارد در مواجه با قهرمانان این سرزمین از کجا ناشی می‌شود؟ چرا به این تولیدات ارگانی می‌گویند؟ آیا در سینما از ورود بخش خصوصی به سینمای دفاع مقدس جلوگیری می‌شود که این‌گونه از سینما را دولتی یا ارگانی می‌دانند؟ وقتی این مسائل مطرح می‌شود نگاهی به سینمای جهان می‌اندازم. استیون اسپیلبرگ و الیور استون فیلم‌های جنگی ساخته‌اند اما هیچ‌گاه به آنها برچسب سفارش‌ساز زده نشده است.

هجمه‌هایی که به آثار دفاع مقدسی می‌شود در حالی است که کار در این‌گونه بسیار دشوار است. وقتی قرار است فیلمی درباره شهید شیرودی ساخته شود نیاز است تا هواپیما، بالگرد و تانک تهیه شود. چنین کاری را نمی‌توان به لحاظ پروداکشن با فیلمی که در شهر گرفته می‌شود، مقایسه کرد. در چنین شرایطی فیلمساز یا افرادی که توان ساخت کارهای دفاع مقدسی را ندارند به آثاری که در این حوزه ساخته می‌شود انگ حکومتی بودن را می‌زنند.

سخن من با افرادی که به سینماگران دفاع مقدس برچسب حکومتی  یا بی‌سواد را می‌زنند این است. اصلاً به اینکه چه کسی فیلم را ساخته، کاری نداشته باشید. آیا شما برای قهرمانانی که برای این سرزمین افتخار آفریدند ارزشی قائل نیستید که با انگ‌هایتان راه تولید چنین فیلم‌هایی را می‌بندید؟ در چنین شرایطی به جرات می‌گویم کارگردانانی که در حوزه سینمای دفاع مقدس فیلم خوب می‌سازند قهرمانان سینمای ایران هستند البته منظور این نیست سینماگرانی که در دیگر ژانرها کار می‌کنند مهم نیستند اما با توجه به سختی‌ها و خطراتی که فیلم‌های دفاع مقدسی دارند چنین ادعایی را مطرح می‌کنم. باور من این است که اگر حضرت آقا از فیلم «موقعیت مهدی» حمایت نمی‌کردند این فیلم را هم با هجمه‌های خود با مشکل مواجه می‌کردند. 

متأسفانه در سینمای فعلی بسیاری تنها به دنبال پول هستند وگرنه چرا نباید مدعیان سینما با هم متحد شده و یک فیلم درباره قهرمانان جنگ بسازند. این افراد دنبال هنر نیستند بلکه می‌خواهند هنر را به ابتذال برسانند. منظورم فیلم‌های اجتماعی نیستند یا حتی آثاری که سیاه‌نمایی می‌کنند زیرا آنها حداقل می‌خواهند مشکلات مردم را نشان دهند اما کمدی‌های سخیفی که تولید می‌شود در پی چه  هستند؟ کمدی‌های سخیف چنان تغییر ذائقه‌ای به وجود آورده‌اند که اگر در سینمای فعلی «بن هور» هم ساخته شود فروش موفقی نخواهد داشت. جالب اینکه افرادی که ‌کمدی‌های سخیف می‌سازند، مدعی هستند برای سینمای ایران ‌کرده‌اند اما نمی‌گویند چه داشته‌هایی را از سینمای کشورمان گرفته‌اند. این افراد با سینما کاری کرده‌اند که در آینده نزدیک، تنها فیلم‌های کمدی خواهد توانست در گیشه موفق باشند.

ایکنا – وقتی از فروش حرف زده و از انحصاری که بر گیشه سینمای ایران توسط فیلم‌های کمدی به وجود آمده می‌گویید این سؤال در ذهن به وجود می‌آید چرا در گذشته نه‌چندان دور فیلم‌های دفاع مقدسی جز کارهای پرمخاطب بودند اما امروز دیگر آن استقبال وجود ندارد؟

عسگری: عده‌ای می‌گویند چون جامعه امروز درگیر مشکلات اقتصادی است مردم برای رهایی از مشکلات به فیلم‌های کمدی پناه آورده‌اند. این ادعا درست نیست چون در زمان جنگ، مشکلات اقتصادی بسیار بیشتر بود اما مردم از فیلم‌های جنگی استقبال می‌کردند. برای نمونه فیلم «عقاب‌ها» بعد از سال‌ها هنوز پرمخاطب‌ترین فیلم سینمایی کشورمان است. با این توضیح معتقدم دلیل اینکه فیلم‌های دفاع مقدسی نمی‌تواند در گیشه حضوری موفق داشته باشند اکران‌های بسیار بد است. برای مثال به فیلم «آسمان غرب» یک سئانس آن‌هم در بدترین زمان نمایش وقت دادند! آیا در چنین وضعیتی می‌توان انتظار اتفاق خوبی را داشت؟ در زمینه اکران من از صاحبان اثر هم گلایه دارم. چرا ارتش به عنوان یکی از صاحبان فیلم شرایطی به وجود نیاورد که کارکنان ارتش به همراه خانواده‌هایشان بیننده این کار باشند؟

مسئله‌ای دیگر که در رابطه با سینمای دفاع مقدس وجود دارد به دخالت‌هایی برمی‌گردد که در این رابطه وجود دارد. فیلم «آسمان غرب» محصول مشترک؛ فارابی، حوزه هنری و ارتش است. هرکدام از این بخش‌های ایراداتی از فیلمنامه گرفتند که حیرت‌آور است. مثالی می‌زنم. در  فیلم سرهنگی وجود دارد که بنا به دستور رئیس‌جمهور وقت، پادگان را ترک می‌کند. از من ایراد گرفتند که ترک پادگان را نشان ندهم! چرا باید حقیقتی که رخ‌داده را فاکتور گیرم؟ افراد و مراکزی که چنین ایراداتی می‌گیرند از این امر غافلند که در حقیقت با این کار، ارزش کار شهدایی چون شهید شیرودی را کم می‌کنند که با حداقل امکانات در مقابل دشمن ایستادند.

حال که انتقاداتی به صاحبان اثر وارد کردم، برای رعایت انصاف، باید از خوبی‌ها آنها نیز بگویم. ارتش در زمان ساخت، تمام‌قد در بحث امکانات در کنار ما بود  و هر آنچه لازم داشتیم را در اختیارمان قرار داد.

ایکنا – آقای شرف‌الدین شما یکی از پیشکسوتان سینمای دفاع مقدس هستید که سال‌ها در این حوزه کار کرده‌اید. در ابتدای سخنانتان درباره الزام ساخت فیلم دفاع مقدسی بگویید.

شرف‌الدین:‌ همه تمدن‌ها و ملت‌هایی که توانسته‌اند آن را حفظ کنند این کار را با رشادت و ایثار انجام داده‌‌اند. دفاع مقدس برای من جایگاه تمدنی دارد زیرا به ما شخصیت داد. دفاع مقدس برای کشورمان ظرفیت ابدی به وجود آورده است. برای همین در بستر زمان، دیگر امتیازات دفاع مقدس نمایان خواهد شد. دفاع مقدس در این روزها گام را فراتر نهاده و بحث مقاومت را هم در برگرفته است. دفاع مقدس محدود به مرزهای کشورمان بود اما مقاومت امروز فراتر از مرزها است. در این رابطه بیراه نیست اگر بگویم اتفاقاتی که در وال‌استریت و برخی مناطق اروپا رخ می‌دهد تحت تأثیر انقلاب ایران است. این نکته را خود غربیان اخیراً اعلام کرده‌اند که ناآرامی‌های پاریس تحت تأثیر ایران، رخ‌ داده است.

عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی مهم‌ترین رکن انقلاب است. امام(ره) با تکیه بر همین ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی توانست انقلاب را به پیروزی رساند. در ادامه در هشت سال دفاع مقدس رزمندگان با تکیه بر همین فرهنگ ظلم‌ستیزی توانستند به پیروزی برسند. وقتی از این منظر به دفاع مقدس نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم دلیل اینکه روی ساخت آثار دفاع مقدسی تأکید می‌شود، چیست؟ برای حفظ تمدن دفاع مقدس، دشمنانی هم وجود دارند که تلاش می‌کنند با امکاناتی که در اختیار دارند جلوی ساخت رشد این اندیشه (مقاومت) را در سینما بگیرند. هجمه‌های دشمنان بی‌نتیجه است زیرا دنیا امروز بیدار شده و در مقابل استکبار می‌ایستد. آنچه در غزه امروز رخ می‌دهد گواه این امر است.

ایکنا – به عنوان فیلمسازی که تا امروز دو فیلم خوب «اتاقک گلی» و «آسمان غرب» را جلوی دوربین برده‌اید آسیب‌های این ژانر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

عسگری:‌ نمی‌توان کتمان کرد در دهه‌های گذشته برخی تولیدات دفاع مقدسی به دلیل کیفیت پایین نوعی از دل‌زدگی را در مخاطب رقم زده‌اند اما فیلمسازی که در این رابطه فعال است باید بتواند با زبانی هنری حرف‌های خود را بزند تا تماشاگری که نسبت به این دست تولیدات پیش‌زمینه خوبی ندارد مشتاق به تماشای این آثار شود. در زمان حال دیگر مردم حوصله اینکه با خوانده رمانی هزارصفحه‌ای بخواهند سرگرم شود یا اینکه اطلاعات خود را از کتاب وام بگیرند را ندارند هرچند ممکن است هنوز عده‌ای این روش را دوست داشته باشند. در چنین شرایطی سینما است که قادر است روایتگر آرمان‌های و هدف‌هایی باشد که در دفاع مقدس حاکم بود.

توصیه دیگر من این است که آدم‌های جنگ را فرازمینی تصویر نکنیم بلکه بگوییم او نیز همانند دیگر مردم است. او هم عاشق همسر و مادرش است و برای رضایت آنها تلاش می‌کند. متأسفانه در برخی فیلم‌ها به‌گونه‌ای تصویرسازی می‌شود که انگار تمام چیزهای مادی به‌ویژه خانواده که برای مردم مهم هستند برای رزمندگان اهمیت نداشته و آنها تنها در پی جلب رضایت خداوند بودند. در حقیقت اگر قرار است از ارزش‌ها حرف بزنیم زبان گویشمان، قالب امروزی باشد. نکته دیگر اینکه نسل امروز به واسطه بازی‌های کامپیوتری با کیفیت بالای اکشن و جنگ آشنا شده‌اند برای همین کارهای ساده نخواهد توانست آنها را راضی کند. برای همین وقتی به دنبال ساخت یک اثر دفاع مقدسی رفتیم حتماً باید کیفیتی که برای آن خلق می‌کنیم نسل جوان امروز را جذب کند.

ایکنا – سوال پایانی را از آقای شرف‌الدین می‌پرسم. به عنوان فردی که در این حوزه استخوان خرد کرده‌اید آسیب‌های این ژانر را چگونه ارزیابی می‌کنید و همچنین آینده این ژانر را چطور می‌بینید؟

شرف‌الدین:‌ مهم‌ترین شرط برای اعتلای سینمای دفاع مقدس آینده‌پژوهی است. متأسفانه در این رابطه ما هیچ چراغ راهی نداریم. در سینمای دفاع مقدس باید از پرگویی پرهیز شود چون مخاطب نسل جوان دیگر حوصله زیاده‌گویی را ندارد. نکته دیگر همان چیزی است که آقای عسگری به آن اشاره داشتند. آدم‌های جنگ باید واقعی بوده و از اغراق در این رابطه پرهیز شود. درباره آینده پیش روی سینمای دفاع مقدس هم باید بگویم اینکه بايد براى آينده آمادگى داشته باشيم و بر اساس آن كار كنيم، بسيار درست است، متأسفانه هميشه ما داريم كالبدشكافى گذشته را انجام مى‌دهيم و رويكردى به آينده نداريم، ما فيلمى نداريم كه رويكردمان را به آينده ترسيم كند. خيلی‌ها نسبت به چشم‌انداز آينده تصوير مبهمى دارند كه آيا واقع اين چیزی که امروز می‌گوییم، اتفاق خواهد افتاد؟ يكى از شيوه‌هـاى جوامع پیشرفته اين است كه با همين ابزارهاى رسانه‌اى از جمله سينما، آينده را تصوير كنند تا جامعه براى اينكه به آينده برسد، اشتياق پيدا كند و آرام‌آرام در منش‌هاى شخصى و سبک زندگی، آثارش ديده شود. این اتفاقات اگر رخ دهد آینده این ژانر سینمایی، مطلوب نظر خواهد بود.

گفت‌وگو از داوود کنشلو

انتهای پیام