شبکه‌های اجتماعی چگونه گونه‌های نادر حیات وحش را به خطر می‌اندازند؟

با جثه‌ای چشمگیر، پر‌هایی خیره‌کننده و نمایش‌های پر سر و صدا، دیدن یک «کاپرکایلی» رویای بسیاری از دوست‌داران پرندگان است. فقط حدود ۵۳۰ عدد از این مرغ‌های جنگلی بزرگ در طبیعت زنده مانده‌اند که بیشتر آنها در پارک ملی «کایرن‌گورم» اسکاتلند زندگی می‌کنند.

اما در سال‌های اخیر، افرادی که مسئول نجات این گونه از انقراض هستند، مجبور شده‌اند بین توجه به وضع پرندگان و جلوگیری از جستجوی مردم برای یافتن آنها تعادل برقرار کنند.

اگرچه ایجاد مزاحمت برای پرنده‌های «کاپرکایلی» در فصل جفت‌گیری یعنی از مارس تا آگوست (اسفند تا مرداد) غیرقانونی است، اما این امر نتوانسته علاقه‌مندان به پرنده‌نگری و عکاسی طبیعت را از تلاش برای مشاهده آنها منصرف کند.

«کارولین رابرتسون» مدیر پروژه Cairngorms Capercaillie می‌گوید: در سال ۲۰۲۲، در اطراف «لِک» جایی که پرندگان نر برای جلب توجه ماده‌ها در بهار جمع می‌شوند، ۱۷ نفر دیده شدند. 

در همان سال، یک پرنده‌نگر با حضور در این منطقه، ۶ «کاپرکایلی» را از محل جوجه‌ریزی‌اش فراری داد. این مرد بازداشت شد، اما با یک تذکر شفاهی آزاد شد. این نشان می‌دهد که ممکن است پیشتر افراد آسیب‌های بسیاری به این گونه نادر زده باشند.

«رابرتسون» می‌گوید: حتی حضور کوتاه‌مدت افراد می‌تواند در جریان جفت‌گیری این پرندگان اختلال ایجاد کند. ما می‌دانیم که این اختلالات سطح استرس آنها را افزایش می‌دهد، بنابراین احتمال بالایی وجود دارد که آنها دیگر برای جفت‌گیری به این منطقه بازنگردند.

به گفته «رابرتسون» البته جلوگیری از جستجوی علاقه‌مندان طبیعت برای یافتن این نوع از پرندگان چالش‌برانگیز بوده است.

وی ادامه می‌دهد: زمانی که مردم از «کاپرکایلی» عکس می‌گیرند و آنها را در فضای مجازی منتشر می‌کنند، این عکس‌ها هزاران بار مورد پسند قرار می‌گیرند. زمانی که از آنها می‌خواهیم که این عکس‌ها را حذف کنند، این کار را انجام نمی‌دهند، چون اعتبار بسیاری از آن عکس‌ها کسب کرده‌اند.

یک مقاله جدید در نشریه Science of The Total Environment تأثیرات منفی عکاسی و انتشار مطالب در فضای مجازی بر تنوع زیستی را مورد بررسی قرار داده است. بر اساس این مقاله، رسانه‌های اجتماعی به تهدیدی جدید و رو به رشد برای گونه‌های آسیب‌پذیر و زیستگاه‌های در معرض خطر در سراسر جهان تبدیل شده‌اند.

علاقه‌مندان به طبیعت با جلب توجه دیگران به گیاهان و جانوران نادر و در برخی موارد انتشار مکان‌های دقیق آنها درفضای مجازی، دیگران را به سمت همان مکان جذب می‌کنند. این افراد در برخی موارد حتی از روش‌های غیراخلاقی (مانند پخش صدا‌های پرندگان یا استفاده از طعمه) برای مشاهده گونه‌های نادر استفاده می‌کنند. 

او می‌گوید: احتمالاً هرگز در تاریخ بشر زمانی نبوده که شما بتوانید اطلاعات را به این سرعت به تعداد زیادی از مردم منتقل کنید و با این کار فشار عظیمی به حیات وحش وارد آورید.

در سال ۲۰۲۲، گروه‌هایی از عکاسان در «شتلند» حضور یافتند تا شاهد حضور پرنده نادری به نام «لانسولاته» باشند، اما کارشناسان می‌گویند همین تجمع ممکن است باعث تَرک منطقه توسط این پرنده شده باشد. 

در ماه آگوست (مرداد-شهریور) امسال، یک عکاس به دلیل ایجاد مزاحمت برای یک جفت پرنده زنبورخور اروپایی در ولز، بیش از هزار و ۶۰۰ پوند جریمه شد.

«دیویس» که یک زیست‌شناس است، می‌گوید: در «پرت» جایی که او و همسرش در آن زندگی می‌کنند، انتشار مطالب در فضای مجازی به‌ویژه برای ارکیده‌های بومی مشکل‌ساز شده است. او می‌گوید: شما می‌توانید این موضوع را در رسانه‌های اجتماعی ردیابی کنید و ببینید که تصاویر بیشتر و بیشتری از آن گیاه منتشر می‌شود.

«دیویس» می‌گوید: گاهی اوقات، انتشار پستی درباره یک ارکیده نایاب می‌تواند منجر به هجوم صد‌ها بازدیدکننده به زیستگاه این گیاه شود؛ موضوعی که می‌تواند چنین گیاهانی را در معرض خطر قرار دهد.

ارکیده «ملکه سبا» که در برخی موارد ممکن است هر ۱۰ سال شود و فقط در یک منطقه کوچک در جنوب غربی استرالیا یافت می‌شود، به قدری برای برخی عکاسان و تولیدکنندگان محتوا جذاب است که مسئولان محلی مجبور به حفاظت از آنها شده‌اند.

«دیویس» می‌گوید: آنها مجبور شده‌اند که این گونه ارکیده را محصور کنند، دوربین‌هایی بر روی آن نصب کنند و نگهبانانی برای آن قرار دهند. 

او ادامه می‌دهد: با این وجود شما از طرف مردم واکنش‌های زیادی دریافت می‌کنید که می‌گویند «چرا از این گیاه نگهبانی می‌کنید؟ هر کسی حق دارد این گونه نادر را ببیند. چه آسیبی ایجاد می‌شود وقتی افراد این ارکیده نادر را ببیند؟»

به گفته این زیست‌شناس، وقتی چیزی انقدر نادر است، شما می‌توانید به تنهایی آن را به سمت انقراض سوق دهید.

او تأکید می‌کند که رسانه‌های اجتماعی این مشکل را تشدید می‌کنند چرا که هرچه چیزی نادرتر باشد، مردم بیشتر می‌خواهند آن را ببینند.

این جمله به تضاد فزاینده‌ای اشاره دارد که بین اهداف حفاظت و افرادی که می‌خواهند قبل از اینکه خیلی دیر شود، یک گونه را ببینند، وجود دارد.

«جیمز لوئن» پژوهشگر تاریخ طبیعی می‌گوید: استاندارد‌ها در میان علاقه‌مندان به طبیعت کاهش یافته است که شاید منعکس‌کننده سهولت عکس‌برداری و اشتراک‌گذاری در فضای مجازی باشد.

به گفته وی، اکنون افراد بیشتری هستند که عکاسی از حیات وحش را به عنوان سرگرمی خود انتخاب کرده‌اند، نه تماشای حیات وحش را و بر همین اساس این تهدید اکنون باید در کنار شمار زیادی از تهدیدات دیگر مدیریت شود. 

به گفته «جیمز لوئن» کشف دوباره «پروانه نوک‌دار» که تصور می‌شد منقرض شده و همچنین ارکیده «روح» که از سال ۲۰۰۹ دیده نشده بود، هیجان زیادی را در میان علاقه‌مندان به طبیعت ایجاد کرد، اما مکان‌های دقیق آنها باید به دلیل ترس از آسیب دیدن بیشتر این گونه‌ها باید پنهان نگه داشته شود. 

این یک تلاش بسیار حساس برای ایجاد تعادل است؛ رسانه‌های اجتماعی برای جلب توجه مردم عالی هستند، اما باید سطحی از احتیاط وجود داشته باشد.

پروژه حفاظت از «کاپرکایلی» در عین حال تلاش کرده تا از قدرت رسانه‌های اجتماعی برای نجات این گونه استفاده کند. سال گذشته، این پروژه یک پویش راه‌اندازی کرد و از مردم خواست که به دنبال این پرنده نروند یا عکس‌هایی از آن را در فضای مجازی منتشر نکنند. 

«کارولین رابرتسون» مدیر این پروژه می‌گوید که این کار تأثیر مثبتی داشته و در این فصل ۵۵ درصد از تعداد پرنده‌نگران، عکاسان و گروه‌های راهنما در اطراف سایت‌های «لِک» کاهش یافته است.

در حالی که جامعه تماشاگران پرندگان از این پویش حمایت کرده‌اند، عکاسان کمتر پاسخگو بوده‌اند. «رابرتسون» می‌گوید عکاسان به خروجی حضور در محل زندگی این گونه‌های نادر یعنی عکس نیاز دارند و این همان چیزی است که آنها برایش آنجا هستند.

اکنون متخلفان ممکن است خود را در طرف دیگر لنز ببینند. سال گذشته، پویش حفاظت از پرندگان «کاپرکایلی» ویدئویی از دو مرد که در حال جستجوی این گونه بودند، منتشر کرد تا دیگران را از انجام این کار بازدارد. به گفته «رابرتسون» هدف این اقدام، ایجاد واکنش عمومی به آنها نبود. بلکه این موضوع درباره توسعه یک هنجار اجتماعی است. 

او می‌گوید: ما دیگر به دنبال «کاپرکایلی»‌ها نمی‌رویم و آنها را در آرامش رها می‌کنیم.