جوان آنلاین: کتاب تاریخ بیهقی، اطلاعات تاریخی به ما می‌دهد ولی ژانرش مبتنی بر اطلاعات تاریخی نیست.
زهیر توکلی، پژوهشگر حوزه ادبیات در نخستین جلسه از سلسله درس‌گفتار‌های بیهقی‌خوانی که توسط دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری برگزار می‌شود، گفت: انگار یک مشاهده‌گر تمام وقایع را دارد از نزدیک می‌بیند و به همین‌خاطر، تاریخ بیهقی بیشتر به ژانر خاطره نزدیک است تا تاریخ. برخی از صاحب‌نظران، این وجه خاطره‌گونه تاریخ بیهقی را مثبت ارزیابی می‌کنند، اما برخی دیگر هم مخالف این قضیه‌اند، زیرا این نگرش کتاب بیهقی را از ژانر تاریخ جدا می‌کند. این پژوهشگر و منتقد ادبیات گفت: تعدادی از تاریخ‌ها مثل تاریخ بلعمی وجهی عمومی دارند و در مقایسه با تاریخ بیهقی متوجه می‌شویم که در این قبیل تاریخ‌ها جزئیات‌نگاری در کار نبوده‌است. بیهقی گفته که جزئیات را یا خود حضور داشته و مشاهده کرده‌است یا از کسانی گرفته که در جریان وقایع حضور داشته‌اند. وی ادامه داد: این کتاب اطلاعات تاریخی به ما می‌دهد، ولی ژانرش مبتنی بر اطلاعات تاریخی نیست. بیهقی در این کتاب به ماجرا‌ها و وقایع حول و حوش پادشاهان زمان بیهقی و خاندان غزنوی پرداخته و از این‌رو در جا‌هایی وجه خاله‌زنکی پیدا می‌کند.
توکلی به ابهامات مطرح‌شده در اعتبار نسخ تاریخ بیهقی پرداخت و گفت: نکته قابل‌توجه در این خصوص، این است که فاصله تاریخ تألیف قدیمی‌ترین نسخه‌ها از تاریخ بیهقی با تاریخ تألیف خود تاریخ بیهقی حدود ۴۰۰ سال است؛ تازه اگر بپذیریم که عموم این نسخه‌ها متعلق به قرن ۱۰ به بعد است. این منتقد ادبی در ادامه گفت: نکته ابهام‌آمیز دیگر در این خصوص این است که تمام نسخه‌ها در هند هستند.
وی عدم اهتمام سامانیان به کتاب‌های تألیفی قبل از حکومت خود را دلیل عمده نرسیدن این کتاب‌ها به دست ما عنوان کرد و گفت: به همین دلیل، خیلی از آثار «رودکی» هم به دست ما نرسیده و از آن‌ها نگهداری نشده‌است. توکلی که در این سلسله نشست‌ها با اتکا به نسخه علی‌اکبر فیاض از تاریخ بیهقی به شرح و بسط زبان ابوالفضل بیهقی در تاریخ بیهقی خواهد پرداخت، تصحیح دکتر فیاض را بهتر از بقیه تلاش‌هایی دانست که در این‌باره شده و گفت: دکتر فیاض در مقاله‌ای به معرفی نسخه‌ها پرداخته و گفته که نسخه‌ها چنان مغشوش و مغلوطند که در بسیاری موارد نمی‌توان هیچ‌کدام از نسخ را بر دیگری ترجیح داد. وی در ادامه به تردید‌ها در‌باره اعتبار این کتاب پرداخت و گفت: ابوالحسن بیهقی معروف به ابن فندق گفته که نسخه اصلی این کتاب حدود ۳۰ جلد بوده ولی او هم این را فقط از دیگران شنیده و این هم یکی دیگر از ابهامات درخصوص این کتاب است. این شاعر افزود: نکته مبهم دیگری که دکتر فیاض در مقاله‌اش با عنوان «یادنامه بیهقی» به آن اشاره کرده این است که چرا محققان از تاریخ بیهقی نقل قول نکرده‌اند و می‌گوید تاریخ‌هایی هم که بیهقی در کتابش آورده درست نیستند. پس تردید‌ها در‌باره اعتبار این کتاب خیلی جدی است، اما بیهقی قطعاً بوده و کتابی هم داشته‌است، اما در‌باره این کتابی که به عنوان تاریخ بیهقی به دست ما رسیده تردید‌هایی وجود دارد و احتمال دارد که کاتبی این کتاب را بازنویسی کرده‌باشد.
وی به وجه ادبی تاریخ بیهقی پرداخت و گفت: با وجود ابهاماتی که مطرح شد، بی‌تردید تاریخ بیهقی، چه در میان آثار قبل از آن و چه بعد از آن، شاهکار نثر فارسی است. این پژوهشگر ادبی در ادامه با اشاره به اینکه زبان اثر به انتخاب نویسنده اثر بستگی دارد، نه تاریخ تألیف آن گفت: ناصر خسرو در قرن پنجم زیسته، اما به سبک ساده دوران سامانیان نوشته‌است یا احمد شاملو که معاصر است به شیوه بیهقی نوشته و یکی دیگر از منابعش هم سیره‌النبی بهاءالدین کازرونی بوده که در قرن هشتم زیسته و اثرش دارای نثر آهنگینی است. نثر بیهقی در عین حال که دارای پیام است به شدت هم ادبی و زیبا است. عدول شاعر و نویسنده صاحب سبک از دستور زبان معمول جای ایراد نیست، کما اینکه شاعران و نویسندگان بزرگ و صاحب سبک ما، چون سعدی و حافظ هم بار‌ها هنجارشکنی زبانی کرده‌اند، بنابراین نتیجه می‌گیریم که شرط بلاغت، فصاحت نیست.
source