۲۱ تا ۲۸ مهر هر سال از سوی انجمن خوشنویسان ایران به عنوان هفته ملی خوشنویسی ایران نامگذاری شده است. سرزمین لبریز از تمدن ایران؛ یا خود محل رویش هنرهای مختلف و متعدد بوده، یا فصل باروری، رشد و تعالی هنرها را به واسطه هنرمندان متعددی که در همین خاک و بوم پرورانده به جهان معرفی کرده است؛ اما سهمی از آن هنرها که در همین مرز پُرگهر تولد یافته، به هنر «خوشنویسی» بازمی‌گردد.
هنری که فصل مهمی از ماندگاری، جریان‌سازی و درخشش را مدیون کتابت آثار نویسندگان؛ شعرا و به ویژه نخستین عرض ارادت این هنر در مقوله کتابت به کتاب آسمانی مسلمانان، «قرآن کریم» بازمی‌گردد.
از همین روست که حتی امروز نیز وقتی درباره هنر خوشنویسی صحبت می‌شود آن هاله قدسی و روح معنوی حاکم بر این هنر هنوز هم رُخ‌نمایی می‌کند؛ هرچند این روزها در سایه رشد فناوری، تکنولوژی، به میان آمدن ماشین‌ها و ابزارهای مختلف که به تقلید و ترجمان هنر و تولیدات هنری می‌پردازند؛ هنوز همانچه زاده ناب دست هنرمندان خوشنویس و عروسِ خط جهان (نستعلیق ایرانی) است؛ سهم و فصلی دیگر از جایگاه درخشش ارزشگذاری؛ تقدیر و تجلیل در دو بُعد ملی و بین‌المللی دارد.
آنچه در این مقدمه گفته شد، نیز نگاهی بر بلندای اقتصاد هنر که سهم مهمی از استمرار، تداوم و بقای این هنر و هنرمندانش به آن وابسته است و نیز رقابتی که هنر اصیل خوشنویسی با دستان هنرمند امروز با ماشین‌ها و ابزارهای مختلف که همان خط و هنر را به تقلید نشسته‌اند؛ نیز سهم انجمن خوشنویسان که کار آموزش هنر خوشنویسی ایرانی را در داخل و خارج از کشور با خود به‌همراه داشته و دارد که ثمره آن هزاران هنرجوی فارغ‌التحصیل شده و استادان به نام در این عرصه است را این‌بار از زاویه دیدی دیگر و گفت‌وگویی متفاوت با علیرضا زندی؛ هنرمند و استاد خوشنویسی به پرس‌وجو گذاشتیم.
علیرضا زندی هنرمند خوشنویس با سابقه سه دهه فعالیت در این عرصه هنری خود را اینگونه معرفی کرده است.
«متولد ۲۰ شهریور ۱۳۵۸ و زاده قائن از توابع استان خراسان جنوبی هستم؛ اما دوران کودکی، نوجوانی و جوانی را در سایه پُرمهر مادری آموزگار، فرهیخته و پدری زحمتکش در فومن سپری کردم.
به تدبیر مادر و حمایت پدر در کلاس‌های هنری، قرآنی و ورزشی ثبت نام کردم ولی از همان دوران استعدادم در هنر بیشترین وجهی بود که مرا شیفته دنیای بی‌مرزش می‌کرد. خود را بعد از پدر، مادر، استاد یدالله کابلی خوانساری (بزرگمرد شکسته‌نویسی معاصر و چهره ماندگار در سال ۸۵) مدیون کانون پرورش فکر کودکان و نوجوانان می‌دانم، چرا که ورود به کانون بود که جرقه خوشنویسی را در من روش کرد.»
علیرضا زندی؛ برگزاری سه نمایشگاه انفرادی و حضور در چهار جشنواره بین المللی فجر، جشنواره رضوی، جشنواره استانی قلم و چند نمایشگاه گروهی داخلی و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی در کانادا، آلمان، اتریش، «بلوم آرت» هلند، استانبول، عمان، امارات متحده عربی، پاکستان و چند کشور دیگر را در کارنامه خود دارد.
این هنرمند هم اکنون استاد و عضو رسمی انجمن خوشنویسان ایران و دارنده نشان درجه یک هنری (دکترای هنر) از وزیر فرهنگ است.
آنچه در ادامه از خاطر شما می‌گذرد گفت‌وگوی ایکنا با این هنرمند خوشنویس درباره هنر خوشنویسی در زمانه امروز، تاثیر فناوری و تکنولوژی‌های روز در این هنر، چرایی عدم پویایی اقتصاد هنر در کشورمان و آینده هنر خوشنویسی است.
ایکنا: خوشنویسی هنر اصیل ایرانی است که غلو نکرده‌ایم اگر بگوییم اسلام از طریق آن از ایران به جهان صادر شده است. اگر از این منظر و نیز از دریچه رسانه بودن خوشنویسی به آن بنگریم نقش آن را در روزگار امروز چگونه می‌بینید؟
خوشنویسی شاخص‌ترین هنر در پهنه سرزمین‌های اسلامی و بسان زبان هنری مشترک برای تمامی مسلمانان است، چرا که همواره برای مسلمانان ارزش ویژه‌ای داشته و نه فقط برای کتابت قرآن که قداست این هنر از آن وام می‌گیرد بلکه برای بیشتر هنرها کاربرد دارد و ارزشگذاری آن با توجه به «ن و القلم و مایسطرون» و «الذی علم بالقلم» به تنهایی خود گویای این حقیقت است.
پس خوشنویسی، هنری چندوجهی است و زبان مشترک بین ممالک اسلامی و به مثابه رسانه؛ پنجره‌ای است از باب رساندن، رساندن حرف‌ها، پیام‌ها و دیدگاه‌های خالق، رسول اسلام(ص)، امامان(ع) و بزرگان به مشتاقان شنیدن ندای حق.
خوشنویسی به مانند رسانه می‌تواند نقشی کلیدی در جامعه داشته باشد. هر ملتی دارای زبان و نوشتار مختص به خود است که امروزه در حوزه‌های آموزشی، اداری، حقوقی و… با هم‌زبانان خود ارتباط برقرار می‌کنند و با توجه به زایش تکنولوژی‌های جدید، رفته رفته کمتر با نوشتن به هر روش ممکن روبرو هستیم. همین موضوع، نوعی چالش و خلا روانی نهان در بطن خود دارد.
همانگونه که گوش از شنیدن آواهای ناموزون رنج می‌برد، چشم هم از دیدن خطوط نازیبا در عذاب بوده و دوستدار لذت بردن از نوشته‌های چشمنواز است.
استفاده از مطالب ارزنده برای پیشبرد رفع نیازهای معنوی و فرهنگی برای آرامش درون به کنار، وجه اجتماعی افراد خوش‌خط در جامعه، منجر به برجسته‌تر شدن و اعتمادبه‌نفس روزافزون آنها می‌شود.
ایکنا: با توجه به ظهور فضای مجازی و رایانه و اکنون هوش مصنوعی، خطوط بسیاری متولد شدند که قبلا در خوشنویسی نبودند و اکنون نیز هوش مصنوعی رقابت زیادی با هنرها از جمله خوشنویسی پیدا کرده است. نظر شما در این مورد چیست؟
هوش مصنوعی در حال دگرگون ساختن نظام جهانی و در حال شکل‌گیری ساختاری جدید در همه حوزه‌ها به خصوص هنر خوشنویسی است. هوش مصنوعی با بهره‌گیری از چند نمونه قابل آموزش، می‌تواند سبک‌های مختلفی را با امکان مدیریت سرعت، خوانایی و قُطرِ خطوط فراهم کند اما در هنرهای تجسمی و به شکل خاص خوشنویسی، قلم به عنوان ابزار هنرمند میان دست و احساس اوست.
بدیهی است تا یگانگی بین هنرمند تجسمی و ابزارش شکل نگیرد نمی‌تواند منجر به انتقال احساس هنرمند به مخاطب شود تا شاهکارهایی از «درویش عبدالمجید طالقانی» پس از گذشت سده‌ها همچنان سحرانگیز و چشمنواز رُخ بنماید.
ایکنا: وضعیت اقتصادی و مخاطب‌پسندی محصولات خوشنویسی اکنون چگونه است؟
مقوله اقتصاد هنر و هنرمندان در ایران بسیار سابقه کمتر از دیگر کشورهای جهان دارد و نگرش جامعه ما در این مقوله عمری کمتر از یک دهه دارد که ریشه و مبنای آن به برگزاری اکسپوها و حراجی‌های هنری بازمی‌گردد. البته در زمینه اقتصاد در همه بخش‌ها با مشکل روبرو هستیم و تا این لحظه نتوانسته‌ایم برای اقتصاد هنر الگوی مناسبی را ترسیم کنیم. تولید آثار هنری و عرضه و تقاضا از سوی مردم، به شکلی است که آثار خوب و هنرمندانه‌ای برای ارائه با بازار ارائه می‌شود. گالری‌ها نیز در حد توان در بخش عرضه نقش خوبی ایفا می‌کنند اما در بخش تقاضا دچار آسیب‌هایی هستیم که ریشه آنها به مردم بازنمی‌گردد بلکه ریشه در گذشته دارد.
مدیریت فرهنگی کشور نیز برای درک هنر بسترسازی کیفی انجام نداده است و همانگونه که آموزش در مدارس به منزله زنگ تفریح است؛ لزوم خرید آثار هنری نیز در سبد خانوار جایگاهی ندارد و بیشتر به شکل خرید تفریحی و تزئینی به آثار هنری می‌نگرند.
در نتیجه چون اقتصاد هنر در کشور ما زمینه‌های فکری مشخص و معینی ندارد؛ نمی‌توان چشم‌انداز مطلوبی برای هنرمندان و اقتصادشان متصور بود.
ایکنا: مراکزی چون انجمن خوشنویسان چه تاثیر مثبت یا منفی بر خوشنویسی به عنوان هنر شاخص ایرانی گذاشته‌اند؟
انجمن خوشنویسان ایران با قدمتی بیش از ۶۰ ساله به آموزش و پرورش هنرجویان ایرانی می‌پردازد و شاید بتوان گفت پرسابقه‌ترین سازمان و محفل هنری غیردولتی تاریخ معاصر ایران است و شکل‌گیری آن به همت چهره‌های نامدار عالم خوشنویسی اساتید فقید «سیدحسین و سیدحسن میرخانی»، «علی اکبر کاوه» و «ابراهیم بوذری» محقق شد.
افزون بر آموزش علاقمندان به این هنر در خطوط «نستعلیق»، «شکسته»، «ثلث» و «نسخ» که از جمله فعالیت‌ها و وظایف انجمن محسوب می‌شود، چاپ چندین کتاب ارزشمند رسم‌الخط، آداب‌الخط و همچنین کتب نفیس برگرفته از متون ادبی، عرفانی و اخلاقی به خط خوشنویسان شهیر ایرانی؛ برگزاری نمایشگاه‌های متعدد در داخل و خارج از کشور؛ تاسیس چندین شعبه بخصوص در خارج از کشور و فارغ التحصیل‌شدن چندین هزار نفر خوشنویس؛ تربیت دَه‌ها استاد؛ نقش بسیار درخشانی بر تارک فرهنگ سرزمین پارس داشته و به جز ثبت، حفظ آثار ماندگار و اغنای گنجینه‌های هنری میراث ماندگار در قالب‌های کتابت، کتیبه، قطعه‌نویسی و مانند آن؛ همواره نقش بسزایی در هنرهای وابسته از جمله نگارگری داشته است و در ساختار اخیر، سکاندار این سازمان ارزشمند به دستان توانمند استاد «سیدحیدر موسوی» است و امیدوارم هرچه بیشتر در پیشبرد اهداف انجمن تندرست و برقرار باشند.
ایکنا: متاسفانه بین برخی دسته‌بندی‌ها در خوشنویسی کشورمان از پیش از انقلاب هم مرافعه بوده و نه تنها یکدیگیر را قبول ندارند که گاهی یک گروه سعی در تخریب و بدنامی دیگری دارد. دلیل این پدیده مذموم در این هنر متعالی چیست و چه راهکاری برای رفع آن به ذهنتان می رسد؟
اختلاف سلیقه و ذائقه هنری امری غیرقابل انکار در هر هنری است. در واقع مبنای آن اگر انگیزه‌های شخصی نباشد، هیچگاه دچار مشکل نخواهد کرد. پارامتر دیگری که در این راستا به آن پرداخته نشده، آموزش نقد هنری است.
همانطور که آموزش هنر در مدارس جدی گرفته نمی‌شود و اغلب زنگ هنر، زنگ تفریح است؛ نقد بلد نیستیم! آموزش هم ندیده‌ایم، در حالی که نقد آثار هنری به نوبه خود مقوله‌ای بسیار تخصصی و حرفه‌ای است. قبل از اینکه در دانشگاه آن هم در بعضی رشته‌های درسی به آن پرداخته شود باید در سطح مدارس پیگیری شود.
در کشورهای در حال توسعه و پیشرفته، معضلات خود را از طریق آموزش در مدارس پیگیری و پی‌ریزی کرده و در نسل‌های بعد دچار رنسانس عجیب و شگرفی شده‌اند، اقتصاد پویا، رشد و شکوفایی هنرهای مدرن در کنار هنرهای سنتی اصیل، خالق اجتماعی است که هم احترام در آن موج می‌زند و هم نقد منصفانه و حرفه‌ای در آن زینت‌بخش جامعه هنری می‌شود.
اتفاقی که هم اکنون شاهد آن هستیم حاصل منیت و خودخواهی اشخاصی است که هنر را در انحصار خود می‌خواهند و با هرگونه ابداع و خلاقیت به مبارزه برمی‌خیزند؛ در حالی که در کنارهم قرار گرفتن سلایق مختلف زایشی در خور مردم هنردوست کشورمان در پی خواهد داشت و در شان مردم شریف ما نیست که شاهد تنش‌های اساتید و هنرمندان معاصر خود باشند.
معتقدم تنها راه نجات از این شرایط و خدمت به هنر و آینده کشورمان آموزش صحیح و پرورش جدی به ویژه از مدارس است. همانگونه که پیگیری ورزش حرفه‌ای در مدارس، نتایج خوبی در پِی داشت؛ به هنر و نقد هنری هم باید در مدارس به مثابه دروس تخصصی نگاهی جدی شود؛ در غیر این صورت باور مردم روزبروز به هنر سنتی و اصیل‌مان کم شده و یا از بین می‌رود و در حالی که آنچه زندگی را برای همگان لذت بخش می‌کند نگاه زیباشناسانه به جهان یا همان هنر است و «اگر هنر نباشد حقیقت ما را نابود خواهد کرد.»
ایکنا: ارتباط ساختاری و معنایی خوشنویسی با دیگر هنرها در زمانه ما چیست؟
خوشنویسی یکی از هنرهای ریشه‌دار و بنیادین در فرهنگ کهن ما است و ارتباط تنگاتنگی با دیگر هنرها به خصوص موسیقی سنتی ما دارد که قابل تامل است.
از طرف دیگر این هنر با فضیلت با مفاهیم قرآنی، ادبیات و متون ادبی ارزشمند در کنار تذهیب، زینت و جلایی دیگر می‌گیرد؛ چرا که خوشنویس و خوشنویسی از عالم معنا الهام می‌گیرد. در نیتجه نمی‌توان شعر بد را نوشت و خوشنویسی هم کرد.
جز عشق که اشرف بود از جمله کمالات
دیگر به کمالی نتوان کرد مباهات
هنرها همگی به هم وابسته‌اند؛ از همین رو مستقیم یا غیرمستقیم و خواسته یا ناخواسته موجب پیشرفت و رونق یکدیگر می‌شوند.
یکی از ویژگی‌های هنر خوشنویسی، خویشاوندی با دیگر هنرهای تجسمی است و همانطور که ظهور تجربه‌های جدید نقاشی مدرن در کنار خوشنویسی و گرافیک آثاری بدیع را پیش روی بینندگان می‌گذارد، معتقدم تمام هنرهای ایرانی امروز در کشورمان با هم مرتبط هستند؛ هر چند به ظاهر دور از هم به نظر آیند.
ایکنا: شما برگزیده جشنواره‌های مختلف بوده و نشان درجه یک هنری گرفته‌اید. این یعنی به سطحی عالی از این هنر رسیده‌اید. آینده هنر خوشنویسی را با توجه به استیلای هنرهای دیجیتال چگونه می‌بینید؟
خوشنویسی از مظاهر مهم فرهنگ ایران و هنری خلاقانه است. هنرمندان خوشنویس با مَدَد از خطوط مختلف آثار بدیع خلق می‌کنند.
در دنیای پُرهیاهوی امروز که انسان حیرت‌زده و پریشان به دنبال آرامش است، این هنر مامن آرامش‌بخشی برای بشریت است و از آنجایی که خوشنویسان عصر حاضر از اساتید، نسخ هنرمندان معاصر و قبل از آنها الهام می‌گیرند پس باید خوش‌بینانه گفت: همانطور که «میرعلی هروی» و «درویش عبدالمجید طالقانی» فراموش نشدند و منبع الهام‌بخشی برای عصرحاضر هستند؛ آینده خوشنویسی نیز با وجود تکنولوژی‌های جدید، روشن و درخشان خواهد بود.
ایکنا: آیا خوشنویسی ما قابل صدور است و اگر نیست چرا؟
انجمن خوشنویسان ایران در حدود ۳۶۰ شعبه در داخل کشور و ۲۰ شعبه در خارج از کشور دارد که به صورت کاملا هدفمند عمل کرده و صد البته نه تنها این هنر قابلیت صدور بلکه قادر است طیف وسیعی از علاقمندان و دوستداران هنر ایران را به این ضیافت شورانگیز جلب کند.
نمایشگاه‌های هنرمندان ایرانی و جشنواره‌هایی که خوشنویسان کشورمان حضور دارند با استقبال کم‌نظیری همراه می‌شود و این همان میراث گرانبهایی است که از نیاکان ما به ارمغان مانده است.
ایکنا: در پایان اگر صحبتی باقی مانده است بیان بفرمایید.
با تشکر از زحمات شما عزیزان در عرصه خبر و اطلاع‌رسانی صحیح که به واقع در این زمینه همیشه شاخص و درخشان بوده‌اید؛ باید عرض کنم همانگونه که مستحضرید در شرایط اقتصادی بسیار بدی به سر می‌بریم و متاسفانه اساتید شاخصی از هنر خوشنویسی از نظر معیشتی تحت فشار مضاعف هستند.
امیدوارم وزارت فرهنگ و نهادهایی همچون شهرداری‌ها و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تمهیداتی بیندیشند و بودجه‌ای را برای حل این مشکل اختصاص دهند تا هنرمندانی که خالق زیبایی‌های چشم‌نوازی بوده و هستند همچنان دلگرم، پرفروغ و سربلند سایه‌سارشان مستدام ماند. و سرانجام با آرزوی بهترین‌ها…
گفت‌وگو از امین خرمی
انتهای پیام
source