داستان تلخ «تختک‌نشین‌ها» که از دامداری به قاچاق سوخت رسیدند

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، فیلم مستند «در جستجوی تختک‌نشین‌ها» به کارگردانی محسن شیرزایی در هشتمین جشنواره‌ی تلویزیونی مستند حضور دارد و از شبکه‌ی مستند سیما پخش می‌شود.

شیرزایی با تاکید بر این که فیلم مستند «در جستجوی تختک‌نشین‌ها» به دنبال بررسی یک هویت فراموش شده است، گفت: تختک‌نشین‌ها از اقوام قدیمی سیستان بودند که در دل دریاچه‌ی هامون به دامداری مشغول و کارشان پرورش گاو سیستانی بوده است. متاسفانه با خشکسالی‌های پی در پی، این گروه ارزشمند را از دست دادیم؛ به عبارت دیگر، هم اجتماع تختک‌نشین‌ها و هم نسل اصیل گاو سیستانی از هامون برچیده شد و دیگر خبری از آنها نیست.

وی ادامه داد: واژه‌های «تختک» و «تختک‌نشین» از زبان محلی گرفته شده و به مردمی گفته می‌شود که در هامون به گله‌داری گاوها می‌پرداختند.  علاوه بر این، تختک به جایی از هامون گفته می‌شود که از سطح آب بالاتر است و امکان استراحت گاوها را در شب فراهم می‌کند؛ این فضای جزیره مانند، کم کم تبدیل به محل زیست انسان و دام در کنار هم شد و به این نام شهرت یافت و هنوز هم در بین مردم سیستان، یک نام آشنا به شمار می‌رود.

این فیلمساز مستند درباره‌ی مسیر تحقیق و پژوهش فیلم خود گفت: منابع مشخص و سازمان یافته‌ای در ارتباط با تختک‌نشین‌ها وجود ندارد؛ به یاد دارم که توسط یکی از دوستان، چند عکس از آقای هرتسفلد (جامعه‌شناس و باستان‌شناس آلمانی) در اختیار ما قرار گرفت که شاید اولین تصاویر ثبت شده در ایران از زندگی آنها بود؛ بنابراین، ما هیچ تصویر قدیمی‌تر یا منابع مکتوب در اختیار نداشتیم. بر همین اساس، بیشتر پژوهش این فیلم مستند بر مدار تحقیقات میدانی پیش رفت.

او گفت: وقتی به تاریخ نگاه می‌کنیم پیکره‌ی گاو سیستانی را در 3500 سال قبل و در شهر سوخته می‌بینیم. بر همین اساس، از سال‌های 1398 به بعد تلاش زیادی کردیم تا بتوانیم تصاویر اولیه از زندگی تختک‌نشین‌ها را به دست بیاوریم‌‌. خوشبختانه برخی تصاویر که به نظر می‌رسد مربوط به دهه 1350 باشد را از برخی منابع شخصی جمع‌آوری کردیم که در این فیلم مورد استفاده قرار گرفت.

شیرزایی با تاکید بر این که حل مسئله‌ی هامون‌نشین‌ها نیازمند اجماع جهانی است، گفت: در شرایط فعلی، نمی‌توانیم از هامون‌نشین‌ها حرف بزنیم، چرا که دیگر کسی در هامون نمانده است.‌ به نظرم مسئله و مشکل هامون در سطح ملی قابل رفع نیست؛ من سال‌های زیادی را صرف پژوهش میدانی کردم و با هامون‌نشین‌ها زندگی و گشت و گذار داشتم که این فیلم مستند حاصل همین مراودات با آخرین بازماندگان هامون هست. معتقدم مسئله‌ی هامون یک مسئله‌ی بین‌المللی و نیازمند اجماع جهانی است؛ البته باید پذیرفت که عمده‌ی مشکلات هامون به کاهش میزان بارندگی در این سال‌ها برمی‌گردد.

وی اضافه کرد: جالب است بدانید که این پروژه را به مدت 5 سال بایکوت کردیم، به امید اینکه آبی سرازیر بشود و ما بخشی از زیست تختک‌نشین‌های باقیمانده در هامون را ببینیم که البته این انتظار ما نتیجه داشت و طی این سال‌ها حداقل دو بار، آب در هامون جاری و مجددا خشک شد. مسئله خشکسالی در شمال و جنوب سیستان و بلوچستان فراگیر است و به همین دلیل، تولیدات کشاورزی به ویژه خرما و مرکبات، دچار ضعف جدی شده است.

شیرزایی درباره‌ی استان سیستان و بلوچستان و بازنمایی آثار سینمایی از آن گفت: سیستان و بلوچستان استانی با بالاترین نرخ جوانی در کشور است، اما از طرف دیگر، این استان بالاترین نرخ بیکاری را دارد و مسلما در چنین شرایطی نمی‌توان به ایده‌آل‌ها رسید. باید اشاره کنم که تختک‌نشین‌ها در این سال‌ها با فشار شرایط جوی و کاهش حمایت دولتی، آرام آرام گاوهای خود را به نصف قیمت به قصاب‌ها فروختند و با پول آن به سمت قاچاق سوخت رفتند. من از نزدیک لمس کردم که نگهداری دام، چیزی جز نابودی سرمایه نیست! بر همین اساس، غالب تختک‌نشین‌ها به سمت قاچاق سوخت و اخیرا طرح رزاق که طرحی در راستای قانونی کردن فروش سوخت است، سوق پیدا کردند. فراموش نکنید که سیستان و بلوچستان نیازمند احداث کارخانه است، تا چرخ تولید داشته باشد، ولی این اتفاق در این استان محدود شده است.

او درباره‌ی دلیل پرداخت به این سوژه گفت: فیلم مستند در جستجوی تختک‌نشین‌ها برای من یک ضرورت بود؛ من اهل این منطقه هستم و دلم می‌خواست این فیلم را بسازم؛ به واسطه اینکه تختک‌نشین‌ها زیست و اجتماعی خاص در منطقه سیستان بوده، ساخت فیلم درباره‌ی آن دغدغه‌‌ی من شد، اما مسیر تولید بسیار سخت و طولانی بود، چرا که به لحاظ اسناد و همچنین ثبت تصویری نیاز به صرف زمان بیشتری داشتیم و من هم عجله‌ای برای اتمام کار نداشتم.

وی ادامه داد: تصمیم داشتیم فیلمی کاملا مشاهده‌گر بسازیم، اما سراغ هر گروهی که رفتیم، متاسفانه از هامون رفته بودند. این مسئله، کار را برای ما به شدت سخت کرد و قصه فیلم چند پاره شد، تا جایی که به ناچار مجبور شدیم برای آن نریشن بنویسیم و خرده روایت‌هایی که ثبت کرده بودیم را جمع‌بندی کنیم، به نظر من این فیلم باید با ساختار نریشن به اتمام می‌رسید، چرا که فقط با مشاهده‌گر بودن نمی‌شد این قصه را برای مخاطب تعریف کرد و نیاز بود اطلاعاتی از سوژه و موضوع، از طریق گفتار متن به مخاطب انتقال داده بشود. خوشبختانه این اتفاق رخ داد و از چیزی که شکل گرفت، راضی هستم.

این کارگردان سینمای مستند درباره‌ی نقش تلویزیون در به تصویر کشیدن بحران‌های زیست‌محیطی گفت: در این مسئله، تلویزیون باید نقش بسیار فعالی بازی کند، چرا که احساس می‌کنم فقط منطقه‌ی سیستان نیست که دچار مشکلاتی مثل بی‌آبی، ریزگرد و … شده است، بلکه اکثر اقلیم کشورمان در یک دهه‌ی اخیر به شدت دچار مشکلات فراوان زیست‌محیطی از جمله کم‌آبی، طوفان‌های ماسه‌ای، فرونشست‌ها و … شده است. به نظرم در چنین شرایطی باید در کنار هم با فرهنگ‌سازی، به کارگیری الگوهای مصرف و تطبیق دانش امروزی، بر این شرایط فائق بیایم؛ در این بین رسانه ملی و تلویزیون هم انصافا با تمام توان به میدان آمده است و امیدوارم ما و کشور عزیزمان از این شرایط و بحران آب سربلند بیرون بیایم؛ این مسئله نیازمند توجه همه‌ی ما به مسائل زیست محیطی است؛ لازم است هم آگاهی بیشتری به دست بیاوریم و هم الگوساز باشیم.

براساس این گزارش، فیلم مستند «در جستجوی تختک‌نشین‌ها» امشب سه‌شنبه 29 آبان ماه ساعت 21 از شبکه مستند سیما پخش می‌شود و بازپخش‌های آن فردا چهارشنبه 30 آبان ماه ساعت 9 صبح و 24 خواهد بود.

انتهای پیام/