شبکه نمایش خانگی رسانه‌ای فراگیر در جامعه امروز است؛ رسانه‌ای که سریال‌های آن در قیاس با تلویزیون جریانسازی و مخاطب بیشتری دارد درحالی‌که محصولات آن چون تلویزیون رایگان نیست. اما بحث اصلی در رابطه با این رسانه به سبک زندگی مربوط می‌شود که در این تولیدات مورد توجه قرار گرفته و عموماً با فرهنگ بومی و دینی ما همخوانی ندارد و با توجه به مخاطب زیادی که دارد در طولانی‌مذت باعث تغییرات منفی فرهنگی به ویژه در نسل جدید خواهد شد.
پیرامون این موضوع ایکنا با حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی آتش‌زر، استاد حوزه و دانشگاه، مدرس مرکز پژوهش‌های صدا‌و‌سیما و همچنین نویسنده مقالات متعدد در حوزه رسانه گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.
ایکنا – آنچه در اکثر تولیدات شبکه نمایش خانگی می‌بینیم چندان همخوان با فرهنگ بومی و دینی ما نیست حتی در برخی مواقع، تعارضاتی دیده می‌شود که تماشای آن برای خانواده‌ها مقبول نیست! پیرامون شرایط موجود توضیحات خود را بیان کنید.
یکی از نقاط قوت فرهنگی ایرانی – اسلامی این است که ایده‌ها، گرایش‌ها و باورها آن زمانی قادر است در زندگی انسان تأثیر بگذارد که به زبان زندگی ترجمه شود؛ زبانی که به شکل روزمره با آن زیست می‌کنیم. فرهنگ اگر قدرتمند باشد خود را بازپروری کرده و در رفتار و سیره خود را به ما نشان می‌دهد این ویژگی در فرهنگی بومی ما وجود دارد زیرا هم در آن اخلاقیات انسانی وجود داشته هم اینکه در آن موضوعات دینی دیده می‌شود.
تاریخ و فرهنگ به لحاظ اخلاقی و فرهنگی باید روزآمد شود وگرنه دستخوش خاموشی و فراموشی خواهند شد. این ویژگی نیز در فرهنگ ایرانی موجود است. با این مقدمه باید گفت در آثار نمایشی شبکه نمایش خانگی دو رویکرد را شاهد هستیم. ابتدا آثاری که به معنا توجه دارد و گروهی دیگر که اکثریت را شامل می‌شود اسیر بازی‌های فرمی شده‌اند. این عدم تعادل با وجود غنای فرهنگی که در ابتدای سخن از آن یاد کردیم، پذیرفتنی نیست. شهید آوینی می‌گویند در سینما مخاطب به واسطه مسائل غیر اخلاقی و خشونت به دام انداخته می‌شود. این نگرش حاصل نگاه مصرفی به سینما است که تنها فروش را مد نظر قرار می‌دهد. متأسفانه این خصیصه امروز در تولیدات شبکه نمایش خانگی دیده می‌شود. این معضل تنها در مسائل دینی یا اخلاقی نمود ندارد بلکه در دیگر مفاهیم مطلوب نظیر میهن‌پرستی یا تأمل با یکدیگر هم مشکلات فراوانی دیده می‌شود. دلیل آن نیز تنها به دست آوردن مخاطب بیشتر است.
برای رفع معضل موجود مهم‌ترین قدمی که می‌توان برداشت احساس مسئولیت‌پذیری است که باید در فیلمسازان و نویسندگان به وجود آید البته اقدامات نظارتی و تشویقی در جای خود مطلوب است اما آنچه باعث دستاورد لازم خواهد شد به احساس و باور مربوط می‌شود که در سازندگان باید وجود داشته باشد.
شاید این سؤال پیش آید چرا تا به این اندازه روی مسائل موجود در تولیدات شبکه نمایشی تأکید می‌شود؟ جواب روشن است در شرایط کنونی این حوزه جریانسازی و تأثیرگذاری فراوانی روی مخاطب دارد. نمود این ادعا در برخی رفتارهایی که در جامعه جوان دیده می‌شود قابل مشاهده است به‌ویژه که در زمان حال نسل جوان دیگر کمتر تمایلی برای کتابخوانی دارد و بیشتر وقت و انرژی خود را روی تماشای فیلم و سریال متمرکز کرده است. این تمرکز نیز عمق ندارد و بیشتر بر سطحی‌نگری متمرکز است.
ایکنا – در بسیاری از تولیدات شبکه نمایش خانگی به بهانه آسیب‌شناسی، از برخی رفتار قبح‌زدایی می‌شود که نه تنها دستاورد مثبتی به همراه ندارد بلکه در بسیاری از مواقع نتیجه منفی می‌دهد. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
وقتی در سریالی رفتاری به صورت مداوم تصویر می‌شود پیام اصلی در سایه قرار می‌گیرد در نتیجه از عمق آن کاسته شده و تأثیرگذاری آن کم می‌شود. درحقیقت فضاسازی نامناسب می‌تواند در جهت ترویج کرداری در جامعه مؤثر باشد. این مسئله متأسفانه در برخی آثار شبکه نمایش خانگی به صورت رخ می‌دهد چون مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی به حدی در تولیدات رایج شده که دیگر قبح آن از بین رفته است. وقتی این اتفاق رخ می‌دهد و یک رفتاری دائم نشان داده می‌شود مخاطب با خود می‌اندیشد شاید این رفتار که تا امروز می‌پنداشته عملی گناه‌آلود است چندان مسئله بدی نیست برای همین نسبت به آن تمایل نشان می‌دهد. این مشکل در برخی سریال‌ها وجود دارد و چندان کار جدی هم پیرامون رفع آن صورت نمی‌گیرد.
نکته عجیب‌تر اینکه در این قبیل تولیدات سعی می‌شود با قرار دادن یک پیام اخلاقی در سریال به نوعی تمام رویکرد منفی فیلم تطهیر شود درحالی‌که این انتظاری بیهوده است حتی باید گفت وقتی یک پیام اخلاقی مثبت در دل مجموعه‌ای از رفتارهای منفی نشان داده می‌شود هیچ کارکردی نخواهد داشت. برای همین هم قبح‌زدایی که در آثار شبکه نمایش خانگی صورت می‌گیرد جامعه را به شدت تحت تأثیر قرار داده و نتایج ناگواری به همراه خواهد داشت.
ایکنا – گاهی مواقع برای اینکه آسیب‌های اخلاقی که برخی تولیدات شبکه نمایش خانگی دارند کنترل شود برای آن رده‌بندی سنی در نظر گرفته می‌شود. آیا این رویکرد توانسته نتیجه دلخواه را به همراه داشته باشد؟
این روش در جامعه نتوانسته جوابگو باشد چون فرهنگ مصرفی ما به ویژه در حوزه کارهای هنری چندان استاندارد نیست و کمتر خانواده‌ای را می‌توان یافت که این مسئله را رعایت کند! این نقصان یک مشکل فرهنگی است که باید از ریشه حل شود. باید برای خانواده این نکته تفهیم شود رعایت نکردن برخی اصول چه مشکلاتی را می‌تواند به همراه داشته باشد. این اتفاق وقتی رخ دهد مطمئن باشید نتایجی که به دست خواهد آمد بسیار بهتر از آن چیزی است که امروز در رده‌بندی سنی شاهد آن هستیم.
نقدهایی که پیرامون رده‌بندی سنی برشمردم به این معنا تعبیر نشود که باید به دلیل نقصان‌هایی که در رده‌بندی سنی وجود دارد باید آن را نادیده گرفت و اصطلاحاً آن را اجرا نکرد چون به‌هرحال بودن این رده‌بندی سنی از نبودن آن بهتر است اما باید خواننده را با فرهنگ‌سازی در این حوزه به الزام متعهد بودن به چنین رفتارهایی متذکر شد. در این میان تلویزیون قادر است نقش بسیار مهمی ایفا کند. چندی پیش میان‌برنامه‌هایی در تلویزیون به صورت انیمیشن و نقاشی پخش می‌شد که در آن به فواید احکام دینی اشاره شده بود. این اتفاق خوبی بود که بر آگاهی دینی جامعه می‌افزود. این رویکرد می‌تواند در دیگر حوزه‌ها نیز بسط پیدا کند.
ایکنا – بحث پایانی این گفت‌وگو به سنخیت نداشتن پیام‌های بازرگانی با تولیدات نمایشی شبکه نمایش خانگی مربوط می‌شود. این آیتم گاهی مواقع به‌گونه‌ای است که نه تنها کارایی مثبتی تبلیغی ندارد بلکه به سریال ضربه می‌زند. پیرامون این موضوع چه نظری دارید؟
مطلبی که بیان شد بیشتر در تلویزیون صادق است زیرا در شبکه نمایش خانگی کمتر سریالی با موضوعات دینی یا دفاع مقدسی تولید می‌شود اما در تلویزیون به وفور می‌بینیم که در زمان پخش سریالی که موضوعش دینی و ارزشی است پیام‌هایی روی آنتن می‌رود که هیچ سنخیتی با سریال ندارد. این مسئله جدا از اینکه یک بی‌سلیقگی کامل است به سریالی که در آن تبلیغ پخش می‌شود هم ضربه می‌زند. برای همین توصیه می‌کنم در این رابطه دقت نظر بیشتری صورت گیرد.
برای مثال سریالی از تلویزیون پخش می‌شود که در آن موضوع سبک زندگی ایرانی – اسلامی مطرح است اما قبل از پخش سریال یا در زمان پخش پیام‌های روی آنتن می‌رود که دقیقاً مروج مصرف‌گرایی است. آیا این موضوع مخاطب را سردرگم نمی‌کند؟ قابل درک است که به دلیل مسائل اقتصادی که در سیما وجود دارد بحث تبلیغ‌های بازرگانی اهمیت پیداکرده است اما می‌شود با انتخاب‌های کارشناسانه و دقیق از آسیب‌هایی که در این حوزه وجود دارد کاست.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
source