پرسه در مرز‌های اخلاق و سیاست

جوان آنلاین: مستند «ضد قهرمان» در پی واکاوی یکی از پر مناقشه‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران، صادق خلخالی است. این مستند نه تن‌ها به بازنمایی زندگی خلخالی و تصمیمات جنجالی‌اش می‌پردازد، بلکه در سطوح عمیق‌تر، تلاش می‌کند تا مخاطب را با ابعاد پیچیده‌تر عدالت، سیاست و تاریخ آشنا کند. 
«ضد قهرمان» به کارگردانی عارف افشار، محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که بعد از رونمایی در جشنواره سینما حقیقت، به تازگی در قالب اکران آنلاین منتشر شده‌است. 
خلخالی، حاکم شرع انقلابی و اولین رئیس دادگاه‌های انقلاب چهره‌ای است که مستند «ضد قهرمان» با بهره‌گیری از گفتگو با چهره‌های سیاسی همچون علی‌اکبر ناطق نوری و محسن رفیق‌دوست و با استفاده از اسناد و آرشیوها، تصویری چند وجهی از او ارائه می‌دهد و پیچیدگی‌های شخصیت‌اش را از جنبه‌های مختلف روشن می‌سازد. 
برخلاف بسیاری از آثار مشابه که شخصیت‌ها را در قالب‌های ساده انگارانه «خوب» یا «بد» می‌گنجانند، این مستند بیشتر به بررسی این نکته می‌پردازد که صادق خلخالی در برابر اختیارات گسترده‌ای که در دوران حاکمیت شرع داشت، در صدور احکام اعدام زیاده روی کرده‌است. البته مستند از قضاوت‌های سطحی پرهیز کرده و به بیننده این امکان را می‌دهد در مورد شدت و تناسب اقدامات او در آن دوران، تحلیل و قضاوت داشته باشد. 
خلخالی به عنوان یکی از چهره‌های کلیدی دادگاه‌های انقلاب شناخته می‌شد، اما سؤال اینجاست آیا او صرفاً یک «ضد قهرمان» است یا در بطن تصمیماتش، ریشه‌های پیچیده‌تری از عدالت اجتماعی و سیاسی نهفته است؟
این مستند از قضاوت‌های یک سویه و سطحی درباره روایت‌های تاریخی پرهیز کرده و به جای آن تلاش دارد تا پیچیدگی‌ها و تناقض‌های موجود در تصمیمات و رفتار‌های شخصیت اصلی فیلم را نمایان سازد و با نگاهی باز و عمیق‌تر به بررسی اقدامات خلخالی بپردازد. مستند سراغ دیگر شخصیت‌ها نیز می‌رود، اما به طور خاص، به ابعاد مختلف شخصیت خلخالی اشاره دارد که از جنبه‌های گوناگون قابل‌تحلیل است. او به طور همزمان نه تنها قهرمان و ضد قهرمان، بلکه نماد تناقض‌های بی‌پایان است؛ کسی که در تلاش برای بازسازی اجتماعی و انقلابی، در برابر قدرت مطلقه و فساد سابق ایستاد، اما از طرف دیگر با اعمال روش‌های شدید خود، تبدیل به شخصیتی شد که همزمان با تقدیر و انتقاد روبه رو می‌شود. 
مستند «ضد قهرمان» می‌کوشد تا از بازنمایی ساده‌انگارانه پرهیز کند و بیننده را به یک تحلیل دقیق‌تر از مفاهیم عدالت و سیاست دعوت کند. در این مستند، همچنان که تصویری از خلخالی به عنوان یک شخصیت جنجالی و رادیکال به نمایش درمی‌آید در عین حال بخش‌هایی از زندگی و رفتار‌های او نیز به طور غیرمستقیم به عنوان ابزاری برای بیان مشکلات و بحران‌های اجتماعی دوران ابتدایی انقلاب شناخته می‌شود. در واقع، فیلم به جای آنکه به دنبال ساده‌سازی شخصیت خلخالی باشد، او را در چارچوب تضاد‌های درونی و بیرونی‌اش قرار می‌دهد. 
این مسئله که خلخالی در اواخر عمر به انزوای مطلق دچار شد، به طور ویژه در این مستند به چالش کشیده می‌شود. فیلم این پرسش را در ذهن مخاطب می‌کارد که آیا این انزوا تنها یک پیامد طبیعی از اقدامات خلخالی بود یا بازتابی از بحران‌های درونی و بیرونی او؟ این سؤال به ویژه زمانی پیچیده‌تر می‌شود که خلخالی در پایان مستند از اقداماتی که انجام داده دفاع می‌کند و به هیچ وجه از تصمیمات خود پشیمان نیست. 
جملاتی مانند «نه پشیمانم، نه گله‌مندم و معتقدم که کم کشتم» که در پایان مستند شنیده می‌شود، علاوه بر اشاره به پیچیدگی‌های ذهنی خلخالی، به طور غیرمستقیم بیننده را وارد کشمکش ذهنی می‌کند. مستند «ضد قهرمان» نه تن‌ها یک تحلیل تاریخی از صادق خلخالی به عنوان یکی از چهره‌های شناخته شده جریان موسوم به چپ است، بلکه به نوعی انعکاس‌دهنده بحران‌های فکری و سیاسی روز‌های آغازین شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران است. این مستند به واسطه نگاه تیزبینانه‌اش به تاریخ معاصر، اجازه می‌دهد تا هم برای کسانی که آگاهی عمیقی از این دوره دارند و هم برای کسانی که اطلاعات محدودی از آن دارند، ابزاری برای تحلیل و بازاندیشی فراهم آورد. اگرچه شخصیت جنجالی خلخالی در تاریخ ایران باقی می‌ماند، اما این مستند با نمایش ابعاد مختلف زندگی او، مخاطبان را به واکاوی پیامد‌های تصمیمات رادیکال و تندروانه دعوت می‌کند.