به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، دیپلماسی قرآنی به‌عنوان یکی از ابزارهای نرم قدرت جمهوری اسلامی ایران، ظرفیت بالایی در ایجاد همگرایی میان ملت‌های مسلمان دارد. با تأکید بر اشتراکات دینی و فرهنگی مسلمانان، این دیپلماسی می‌تواند زمینه‌های همدلی و اتحاد را در جهان اسلام تقویت کند. این یادداشت به بررسی ابعاد مختلف دیپلماسی قرآنی، تأثیر آن بر تحکیم روابط میان کشورهای اسلامی و نقش آن در تقویت امت واحده اسلامی می‌پردازد.
در شرایطی که جهان اسلام با چالش‌های متعددی ازجمله تفرقه، نزاع‌های قومی و مذهبی، و نفوذ قدرت‌های بیگانه مواجه است، بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و معنوی مشترک برای ایجاد وحدت، امری ضروری است. قرآن کریم، به‌عنوان محور هویت اسلامی، قابلیت آن را دارد که مبنای دیپلماسی فرهنگی و گفتمانی جمهوری اسلامی ایران قرار گیرد. این راهبرد نه‌تنها از تنش‌های مذهبی و قومی در میان مسلمانان می‌کاهد، بلکه می‌تواند بستر همگرایی در مسیر تحقق امت واحده اسلامی را فراهم آورد.
۱. مفهوم و مبانی دیپلماسی قرآنی
دیپلماسی قرآنی به معنای استفاده از تعالیم و آموزه‌های قرآن کریم به‌عنوان مبنایی برای تعاملات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورهای مسلمان است. این دیپلماسی بر اصولی همچون دعوت به حکمت و موعظه حسنه (نحل: ۱۲۵)، وحدت و همگرایی (آل‌عمران: ۱۰۳)، و مقابله با تفرقه و دشمنی میان مسلمانان (انفال: ۴۶) استوار است.
۲. جایگاه دیپلماسی قرآنی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
جمهوری اسلامی ایران از ابتدای انقلاب، دیپلماسی فرهنگی و قرآنی را به‌عنوان یکی از ارکان سیاست خارجی خود تعریف کرده است. نهادهایی همچون سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، رایزنی‌های فرهنگی، و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، در ترویج و بسط دیپلماسی قرآنی نقش مهمی ایفا می‌کنند. این تلاش‌ها در قالب برگزاری مسابقات بین‌المللی قرآن، تأسیس مراکز قرآنی در کشورهای مسلمان و ایجاد تعاملات علمی و فرهنگی میان اندیشمندان مسلمان تجلی یافته است.
۳. تأثیر دیپلماسی قرآنی بر همگرایی ملت‌های مسلمان
دیپلماسی قرآنی می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای ایجاد همدلی میان ملت‌های مسلمان عمل کند. این دیپلماسی با تأکید بر اصول مشترک اسلامی، زمینه را برای کاهش اختلافات و ایجاد فضای گفتگو و تعامل فراهم می‌آورد. در این راستا، سه محور کلیدی قابل‌توجه است:
الف) مقابله با جریان‌های تفرقه‌افکن
استفاده از تعالیم قرآنی برای مقابله با جریان‌های تکفیری و افراط‌گرایی مذهبی می‌تواند موجب همگرایی میان مذاهب اسلامی شود. تبیین صحیح مفاهیمی همچون جهاد، ولاء و برائت در چارچوب قرآنی، ابزار مهمی در کاهش سوءبرداشت‌ها و جلوگیری از گسترش اختلافات مذهبی است.
ب) توسعه همکاری‌های علمی و فرهنگی قرآنی
ایجاد شبکه‌های علمی، پژوهشی و آموزشی مبتنی بر آموزه‌های قرآنی میان کشورهای مسلمان، می‌تواند به تقویت وحدت میان نخبگان فکری و دینی جهان اسلام منجر شود. تبادل اندیشه‌های قرآنی و برگزاری نشست‌های بین‌المللی در حوزه تفسیر، علوم قرآنی و مطالعات اسلامی، بستری برای تعامل و تقویت همدلی است.
ج) ایجاد گفتمان مشترک در سطح بین‌المللی
دیپلماسی قرآنی ظرفیت آن را دارد که با ایجاد گفتمان واحد اسلامی در مجامع بین‌المللی، از جایگاه جهان اسلام در نظام بین‌الملل دفاع کند. تأکید بر پیام‌های صلح، عدالت و کرامت انسانی در آموزه‌های قرآنی، می‌تواند وجهه‌ای مثبت از اسلام و مسلمانان در جهان ارائه دهد و به همگرایی بیشتر میان کشورهای اسلامی منجر شود.
۴. چالش‌ها و راهکارهای ارتقای دیپلماسی قرآنی
باوجود ظرفیت‌های گسترده دیپلماسی قرآنی، چالش‌هایی همچون نگاه‌های قومی و ملی‌گرایانه، سوءاستفاده قدرت‌های غربی از اختلافات داخلی جهان اسلام، و کمبود برنامه‌ریزی منسجم در برخی کشورهای اسلامی، موانعی جدی در مسیر تحقق امت واحده اسلامی محسوب می‌شوند. در این راستا، راهکارهای زیر قابل‌طرح است:
ایجاد نهادهای مشترک قرآنی میان کشورهای اسلامی: تأسیس مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌های قرآنی مشترک برای هم‌افزایی علمی و فرهنگی.
گسترش دیپلماسی رسانه‌ای قرآنی: تولید محتواهای رسانه‌ای با محوریت قرآن برای مقابله با اسلام‌هراسی و ایجاد تصویر صحیح از امت اسلامی.
تقویت برنامه‌های تربیتی و آموزشی بین‌المللی: توسعه دوره‌های آموزشی بین‌المللی قرآن برای نخبگان جوان کشورهای اسلامی.
نتیجه‌گیری:
دیپلماسی قرآنی نه‌تنها ابزاری برای تقویت جایگاه جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام است، بلکه بستری برای همگرایی ملت‌های مسلمان و حرکت به‌سوی امت واحده اسلامی محسوب می‌شود. با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قرآنی، می‌توان اختلافات را کاهش داده و جهان اسلام را به سمت همدلی و وحدت سوق داد.
دکتر عابدین سیاحت اسفندیاری
پژوهشگر حوزه بین الملل
source