به گزارش خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، امام خمینی (ره) نه تنها در قامت یک رهبری سیاسی بی‌نظیر و اثرگذار است که در کسوت استاد و معلم دین نیز یگانه است. نام امام خمینی در کنار نام‌های بزرگی شیخ کلینی، شیخ طوسی، میرداماد، میرفندرسکی، ملاصدرا، علامه مجلسی و… نامی ممتاز و برجسته است. امام راحل (ره) در علم تفسیر، اخلاق و فلسفه فردی مبرز است و شاهد این مدعا آثاری است که ایشان در حوزه‌های مختلف به نگارش درآورده‌اند. یکی از این آثار ماندگار و مبارک کتاب «شرح دعای سحر» است که خود می‌تواند محل بحث و نظر‌های مختلف باشد و اهل فن می‌توانند شرح‌ها و حاشیه‌های مختلفی بر این کتاب بنویسند. امام خمینی (ره) این کتاب را سال ۱۳۰۷ و در سن ۲۷ سالگی و به زبان عربی تالیف کرد و «سید احمد فهری زنجانی» آن را به فارسی ترجمه کرده است.
دعا نعمت بزرگ خدا بر بندگان
دعا‌هایی که از خزائن وحی به ما رسیده از بزرگ‌ترین نعمت‌های خداوند بر بندگان است؛ زیرا این دعا‌ها پیوند معنوی میان خالق و مخلوق وسیله ورود به دژ محکم خداوند و عامل تمسک به عروه‌الوثقی و حبل‌المتین هستند؛ اما روشن است که رسیدن به این مقصد والا جز به‌قدر توان آدمی در توجه به معنای ادعیه و قدرت او در فهم اسرار و حقیقت آنها ممکن نیست.
در این میان، من دعای مشهور مباهله را از دعا‌هایی یافتم که قدرش بسی جلیل و منزلتش بسی رفیع است، زیرا مشتمل بر صفات حسنای الهی و امثال علیای ربوبی است و اسم اعظم و تجلی اتم اقدم پروردگار در آن آمده است؛ پس خواستم آن را از بعض جهات، به مقدار استعداد خویش شرح دهم.
شرح «اللهم انّی اسئلک من علوّک باعلاه و کلّ علوّک عال. اللهم انّی أسئلک بعلوّک کلّه.»
پروردگارا، از تو درخواست می‌کنم به عالی‌ترین علوت و همه علو تو عالی است. بارالها، از تو به همه علوت درخواست می‌کنم.
خدای تعالی در عین نزدیکی بلند‌مرتبه و در عین بلند‌مرتبگی نزدیک است. برتری مطلق از آن اوست و دیگر مراتب وجود در درجات پایین‌تر قرار دارند و برتری مطلق از آن اوست نه برای کس دیگری و برتری هر چیزی سایه‌ای از برتری اوست. بنا بر تحقیق شیخ عارف ما، دام مجده، اسم العلی از اسمای ذاتی است؛ چنانکه از روایت زیراستفاده می‌شود.
از طریق شیخ المحدثین محمد بن یعقوب کلینی، در کافی از ابن‌سنان نقل شده است که گفت: از حضرت رضا (ع)، پرسیدم: «آیا خداوند قبل از این‌که مخلوقات را خلق فرماید از نفس خود آگاه بود؟ فرمود: بله. گفتم: «آنها را می‌دید و می‌شنید؟» فرمود: «خداوند نیازمند این امور نبود، زیرا از او نمی‌پرسید و از او چیزی نمی‌طلبید، بلکه او همان نفسش بود و نفسش او بود، قدرت او نافذ است، پس نیاز ندارد خود را به اسمی بنامد، لکن برای نفس خود نامی برگزید که دیگران بتوانند او را به آن نام بخوانند؛ زیرا او تا هنگامی‌که به اسمش خوانده نشود شناخته نمی‌شود. بنابراین، نخستین اسمی که برای خود برگزید العلی العظیم بود، زیرا او برترین همه اشیاء بود و معنی آن الله است که بر همه‌چیز برتری دارد و نام العلی العظیم از اولین نام‌های او بود».
ازاین‌روایت شریف دانسته می‌شود که العلی العظیم از اسمای ذاتی است که خداوند قبل از آفرینش خلق برای خود برگزیده است. البته، به اعتباری دیگر می‌توان گفت که از اسماء صفات است؛ چنانچه از پایآن‌همین روایت فهمیده می‌شود که فرموده: «علا علی کلّ شیء».
عارف کامل محدث کاشانی، در شرح این حدیث می‌گوید: «رتری واقعی از آن خداوند سبحان است. چنانچه برتری نسبی نیز از آن اوست و این از اولین ویژگی‌های خدای سبحان است که جز او کسی در آن شریک نیست و از این جهت فرموده نام العلی العظیم را برای خود انتخاب کرد».
من می‌گویم: در حقیقت برتری خداوند، کسی شریک نیست، زیرا موجودات به لحاظ داشتن جهات نفسی هیچ علوی ندارند. از نظر جهات حقی نیز، علو آنان در علو خداوند فانی است و حکم و حیثیتی برای آنها وجود ندارد و همگی در ذات او مستهلک هستند.
شرح «اللهم انی اسئلک من منّک باقدمه و کل منّک قدیم. اللهم انی اسئلک بمنّک کلّه.»
پروردگارا، از تو درخواست می‌کنم به قدیم‌ترین احسانت حال‌آنکه همه احسان‌های تو قدیم است. بارالها، از تو به همه احسانت درخواست می‌کنم.
این فقره از دعا، بهترین شاهد مطلبی است که پیشوایان حکمت متعالیه و صاحبدلان اهل معرفت بدان اعتقاد دارند و آن این‌که فیض حق‌تعالی قدیم است. خدای تعالی با افاضه وجود بر موجودات بر آنها منت گذاشته و منت او همان وجود منبسط است که بر هیاکل ممکنات گسترانیده. این وجود، به اعتبار این‌که سایه برای وجود قدیم است، خود نیز قدیم است ولی حکمی برای خود او و ذاتش نیست، بلکه اصلا ذاتی ندارد تا حکمی داشته باشد. هر چند از جهت یلی الخلقی به حدوث ممکنات حادث است.
بنابراین، حدوث و تغیر و نابودی و پوسیدگی و هلاکت از خواص طبیعی ماهیات و سرشت ممکنات و سرای مادی و درخت هیولای تاریک و خبیث است. در مقابل، ثبات و قدمت و استقلال و تمام بودن و بی‌نیازی و وجوب از اقتضائات عالم قضای الهی و سایه نورانی ربانی است که هیچ تغیر و پوسیدگی و نابودی و اضمحلالی در آن وجود ندارد. البته، ایمان به این حقایق با تسویلات کلامی و براهین فلسفی ممکن نیست. بلکه به قریحه‌ای لطیف و قلبی صیقل یافته و صفای باطن نیازمند است که با سختی کشیدن و خلوت گزیدن حاصل می‌شود.
اقدمیت در مراتب وجود نیز به این اعتبار است که اتصال آن به قدیم ذاتی شدیدتر و به آن آستان نزدیک‌تر باشد؛ بنابراین، هر چه وجود به مبدأ خود نزدیک‌تر باشد حکم قدمت در او ظاهرتر خواهد بود وگرنه به اعتبار رابطه خاصی که بین هر موجودی با خالقش برقرار است، همه این فیض‌ها قدیم هستند و ازاین‌رو فرموده: «وکل منّک قدیم».
منبع: شرح دعای سحر امام خمینی (ره)
انتهای پیام/ 161
source