هنر اسلامی مبتنی بر خرد ناب در سوره بقره است

به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی فرهنگستان هنر، نخستین همایش ملی هنر انقلاب با تأکید بر مطالعات میان‌رشته‌ای هنر، صبح یکشنبه 24 فروردین در تالار ایران فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.

وی ادامه داد: هنر عبارت است از آفرینش عینی تخیل؛ چه هنر سنتی (ترادیشن)، چه هنر مدرن و چه هنر حکمی. در تعریفی که از هنر ارائه می‌دهم، قوام هنر به تخیل است؛ وقتی این تخیل در قالبی عینی متجلی شود، هنر پدید می‌آید.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تفاوت مفهومی میان هنر سنتی، مدرن و حکمی خاطرنشان کرد: اصطلاح «هنر حکمی» را به جای «هنر سنتی» ترجیح می‌دهم. معتقدم هنر حکمی یا هنر اسلامی، آفرینش عینی تخیل مبتنی بر خرد ناب است؛ همان خِردی که خداوند در سوره بقره، منشأ حکمت معرفی کرده است.

خسروپناه افزود: خرد ناب به معنای جمع میان عقل نظری، عقل عملی، عقل معاش و عقل معاد است؛ درحالی‌که در هنر سنتی قرون وسطایی، بیشتر عقل معاد و عقل نظری مورد توجه بوده و در مدرنیته نیز عقل نظری و عقل معاش مطرح بوده است. هنر حکمی، تخیلی است که بر مبنای این چهار عقل و در نهایت بر حکمت استوار است.

نویسنده کتاب مسائل جدید کلامی و فلسفه دین بر لزوم بازتعریف واژه «انقلابی‌گری» تأکید کرد و گفت: برخی تصور می‌کنند انقلابی‌گری به معنای بی‌منطقی، تندروی و بی‌توجهی به عقلانیت است، اما این‌ها تعاریف نادرستی هستند که یا از سوی دیگران به غلط القا شده‌اند یا حاصل رفتار ناصحیح برخی از افراد مدعی انقلابی‌گری هستند.

وی نسبت به درک صحیح مفهوم انقلابی‌گری تصریح کرد: برای درک صحیح مفهوم انقلابی‌گری باید به فرمایشات مقام معظم رهبری رجوع کرد. ایشان در بیانیه گام دوم انقلاب، نظام انقلابی را دارای سه رکن اصلی معرفی کرده‌اند: خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی. این ارکان بر اصولی جهانی و فطری همچون آزادی، اخلاق، معنویت و عدالت اجتماعی استوارند.

خسروپناه با اشاره به سخنرانی مقام معظم رهبری در ۱۴ خرداد ۱۳۹۵، گفت: «رهبر معظم انقلاب پنج اصل را برای انقلابی بودن برشمرده‌اند: اول، پایبندی به مبانی و ارزش‌های اساسی اسلام و انقلاب؛ دوم، هدف‌گیری آرمان‌های انقلاب و تلاش برای تحقق آن‌ها؛ سوم، پایبندی به استقلال کشور؛ چهارم، حساسیت در برابر دشمن و نقشه‌های او؛ و پنجم، تقوای دینی و سیاسی.

وی با جمع‌بندی مباحث خود اظهار کرد: از دیدگاه بنده، اصول انقلابی‌گری در شش اصل خلاصه می‌شود که در هنر انقلابی نیز باید متجلی باشد. این اصول عبارتند از: مورد اول عقلانیت، یعنی معرفت و حکمت، که باید در فرد، رفتار و کنش انقلابی نمود داشته باشد، مورد دوم عبادت: بندگی و اخلاص برای خداوند، به‌طوری‌که هنر نیز باید بندگی را تقویت کند، مورد سوم فضیلت: شامل مفاهیمی مانند عدالت، اخوت، آزادی، عفت، حیا، صداقت، احسان و مهار نفس. هنر انقلابی، زاده مهار نفس است، نه نفسی که انسان را به رذایل سوق دهد. مورد چهارم معنویت: که به ‌معنای تقوا و دینداری است. مورد پنجم مقاومت: به معنای عزت و استقلال در برابر دشمن و مورد ششم خدمت: یعنی تلاش برای پاسخ‌گویی به نیازهای مردم است.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به یک نمونه قرآنی برای تبیین هنر انقلابی تصریح کرد: به نظر من، قصه حضرت یوسف در قرآن، بارزترین مصداق هنر انقلاب اسلامی است. امروز توفیق داشتم که ۱۱۱ آیه سوره یوسف را از این منظر بازخوانی کنم. دقیقاً همین اصول شش‌گانه را می‌توان از سوره حضرت یوسف استخراج کرد.

حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه با اشاره به جنبه‌های هنری سوره یوسف گفت: خداوند در قرآن می‌فرماید: انا انزلناه قرآناً عربیاً؛ و جالب آن‌که سوره یوسف با عنصر عقلانیت آغاز می‌شود و سپس عناصر دیگر مانند عفت، تقوا و سایر فضائل را در ۱۱۱ آیه این سوره بیان می‌کند.

نویسنده کتاب فلسفه شناخت ادامه داد: از این منظر، قصه حضرت یوسف را می‌توان یکی از مصادیق بارز هنر انقلاب اسلامی دانست. این قصه واقعی، به صورت متنی هنری و در عین حال هدایت‌گر ارائه شده است. چنین ساختاری، جلوه‌ای از هنر هدایت‌محور و ارزشی است که هنر انقلاب اسلامی به ‌دنبال آن است.

وی با تأکید بر جامعیت مفهوم هنر انقلاب اسلامی اظهار کرد: وقتی می‌گوییم هنر انقلاب، به این معنا نیست که این هنر صرفاً در سینما وجود دارد و در موسیقی یا سایر حوزه‌ها وجود ندارد. این یک نگاه ناقص است. تمام اقسام هنر، اعم از هنرهای نمایشی، تجسمی، ترسیمی، ادبی، موسیقی و به‌ویژه سینما که هنر هفتم و ترکیبی از سایر هنرهاست، می‌توانند در خدمت هنر انقلاب اسلامی باشند.

خسروپناه در ادامه سخنان خود با اشاره به نمونه‌هایی از هنرمندان شاخص انقلاب اسلامی بیان کرد: هنرمندانی چون شهید سیدمرتضی آوینی، مرحوم نادر طالب‌زاده، مرحوم فرج‌الله سلحشور، مرحوم سیدحسن حسینی، مرحوم حمید سبزواری، مرحوم اسفندیار قره‌باغی، مرحوم موس‌زاده، مرحوم قیصر امین‌پور، مرحوم حسام و مرحوم محمدرضا آغاسی، همگی از مصادیق برجسته هنرمندان انقلاب اسلامی هستند.

وی با جمع‌بندی بحث خود و اشاره به گستره تاریخی هنر انقلاب اسلامی تصریح کرد: با این تعریفی که از هنر انقلاب اسلامی ارائه دادم و با در نظر گرفتن اصول شش‌گانه و ابتنای آن بر تخیل و حکمت، باید اذعان کنیم که شخصیت‌هایی همچون فردوسی، سعدی، حافظ، مولوی و بسیاری دیگر از ادیبان ما، همگی هنرمندان هنر انقلاب اسلامی‌اند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: ما نباید هنر انقلاب اسلامی را به گونه‌ای تعریف کنیم که تصور شود تنها پس از پیروزی انقلاب اسلامی به وجود آمده است. انقلاب اسلامی، این نوع هنر را توسعه داد، گسترش بخشید و رواج داد؛ اما اصل تفکر هنر انقلاب اسلامی از پیش در بستر فرهنگ ایران اسلامی وجود داشته و ان‌شاءالله تا ظهور حضرت ولی‌عصر (عج) نیز ادامه خواهد یافت.

رئیس فرهنگستان هنر با اشاره به ظرفیت متعالی هنر در انقلاب اسلامی به سخنرانی پرداخت و گفت: در نگاه قدسی به تاریخ گذشته، چراغ راه آینده است و زمان حال، تنها ساحت روایت نیست. قرآن کریم نیز عمده روایت‌های خود را در قالب تاریخ مقدس عرضه می‌کند؛ تاریخی که از خلقت انسان تا قیام قیامت را شامل می‌شود.

وی ضمن خیرمقدم به حاضران گفت: خیر مقدم ویژه‌ای دارم، غیر از بزرگان حاضر، به تک‌تک دانشجویان، هنرجویان و جوانانی که دعوت این همایش را پذیرفتند. امروز شما مخاطبان اصلی فرهنگ هستید و بار علمی که ان‌شاءالله به واسطه همت جمع شما حاصل می‌شود، آینده این کشور را رقم خواهد زد.

شاه‌حسینی به تعریف افزود: زمانی واژه انقلاب ترسناک بود؛ لرزه بر اندام انسان‌ها می‌انداخت، چراکه با اخلاق نسبتی نداشت. به‌گونه‌ای از انقلاب سخن گفته می‌شد که مردم ترجیح می‌دادند از آن فاصله بگیرند. سخن از گذشته خیلی دور نمی‌گویم؛ انقلاب کبیر فرانسه در سال ۱۷۸۹ را جست‌وجو کنید. اگر در اینترنت «کاتاکمب پاریس» Catacombes de Paris را جست‌وجو کنید متوجه خواهید شد این نهاد هنری در کجا و چگونه شکل گرفته است.

رئیس فرهنگستان هنر به جلوه‌های تلخ هنرهای انقلابی غیر الهی اشاره کرد و گفت: در آرشیوهای تصویری پاریس، تصاویری از دستگاه‌های هنری وجود دارد که یادآور سرمایه دینی‌ای است که به‌جای تعالی، به معابد پرزرق‌وبرق تبدیل شده‌اند. حتی دیوار اعدام، یکی از نمادهای آن دوران، اکنون به جاذبه‌ای گردشگری بدل شده که برایش بلیت می‌فروشند. عجبا که با جمجمه قربانیان انقلاب، معبد می‌سازند و مردم را به تماشای آن می‌برند.

وی تأکید کرد: انقلابی‌گری و کنشگری انقلابی در برخی روایات، لباسی نازیبا به تن دارد؛ هنری خون‌بار و عبوس. اما اکنون در جلسه‌ای نشسته‌ایم که از انقلابی رحمانی و آسمانی سخن می‌گوید.

عضو پیوسته فرهنگستان هنر با اشاره به تفاوت بنیادین انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌های بشری اظهار کرد: از یونان باستان تا قرن نوزدهم، فلسفه بر مبنای نگاه انسانی به تاریخ شکل گرفت. در آن چارچوب، انسان فاعل تاریخ بود و مسیر حرکت تاریخ نیز برآیند جبر طبقاتی و عوامل مادی دانسته می‌شد. نتیجه چنین نگاهی، حرکت به‌سوی آخرین منزلگاه‌های خونین و تراژیک بود.

وی افزود: اما انقلاب اسلامی ایران، احیاگر نگاهی قدسی به تاریخ بود. گویی عهدی تازه با تاریخ الهی بسته شد؛ تاریخی که در آن، انسان با اراده الهی هماهنگ است و فصل تازه‌ای از تاریخ را آغاز می‌کند. مهم‌ترین تمایز این تاریخ با تاریخ مارکسیستی یا کاپیتالیستی آن است که در آن، خدا حضور دارد و انسان مؤمن از آینده بیش از گذشته آگاه است.

شاه‌حسینی با اشاره به ظرفیت متعالی هنر در انقلاب اسلامی تصریح کرد: در نگاه قدسی به تاریخ، گذشته چراغ راه آینده است و زمان حال، تنها ساحت روایت نیست. قرآن کریم نیز عمده روایت‌های خود را در قالب تاریخ مقدس عرضه می‌کند؛ تاریخی که از خلقت انسان تا قیام قیامت را شامل می‌شود.

وی ادامه داد: هنر برخاسته از این نگاه، شنونده‌ای متفاوت می‌طلبد؛ انسانی موحد که جهان را از منظر الهی می‌بیند. به همین دلیل است که شهید آوینی، از فرزندان قرن پانزدهم هجری سخن می‌گوید.

ایشان با اشاره به مفهوم «فرزندان قرن پانزدهم هجری» در اندیشه شهید آوینی گفت: انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ شمسی، مصادف با سال ۱۴۰۰ قمری بود. شهید آوینی در همان دوران حیات خود، از بسیجیانی سخن می‌گوید که در جبهه‌های نبرد حضور داشتند و آنان را فرزندان قرن پانزدهم می‌دانست.

شاه‌حسینی اضافه کرد: از نگاه ایشان، فرجام چنین زیستی، شهادت است؛ و این شهادت، زیباترین مدل مردی و اوج هنر دینی محسوب می‌شود. در مجموعه مقالات این همایش نیز، به درستی از «شهادت‌محوری» به‌عنوان غایت هنر دینی یاد شده است.

وی در پایان سخنان خود یادآور شد: مطالعه برخی از مقالات این مجموعه برایم بسیار مفید و جذاب بود. امیدوارم شما جوانان حاضر در این جلسه از فضای الهی این همایش بهره فراوان ببرید. خداوند با تحقق انقلاب اسلامی، بستری نو برای هنر مؤمنانه فراهم کرد. هرچند برخی تلاش کردند فضای مسموم هنر پیشین را در سپهر انقلاب اسلامی رواج دهند، اما به یاری خدا و همت نسل شما، آن هنر ناب مبتنی بر فضائل اخلاقی، ایمان و انقلابی‌گری در جهان جلوه‌گر خواهد شد. این همان هنری است که به‌عنوان حاصل حقیقی انقلاب اسلامی ایران، باید دیده شود.

انتهای پیام