باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین کربلایی طاهر – برنامه دور یک میز در رادیو تهران، درباره «جبهه بندی‌های فرهنگی و تکثر نهاد‌ها و سازمان‌های فرهنگی، نقطه ضعف یا نقطه قوت؟» گفتگویی با «دکتر معصومه نصیری کارشناس مسائل رسانه و فعال فرهنگی» و «دکتر علی محمد اسماعیلی فعال مسائل فرهنگی و کارشناس مسائل رسانه» انجام داده است که مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید.
نصیری، کارشناس مسائل رسانه و فعال فرهنگی در ابتدای برنامه گفت: از آنجایی که فرهنگ به معنای دقیق کلمه زیرساخت و بنیادین است، در همه مناسبات و ساحت‌ها دارای اهمیت است. انقلاب اسلامی در درجه اول یک انقلاب فرهنگی بوده و بر مبنای مقابله با برخی از فرهنگ‌ها و احیای فرهنگ‌های متعالی‌تر و برجسته‌تر به وقوع پیوسته است.
وی با بیان اینکه جان مایه انقلاب اسلامی، فرهنگ است، افزود: به نظر می‌رسد که باید از دو کلید واژه برای ورود به بحث بهره بگیریم. یک؛ کارایی و دو؛ اثربخشی. برای اینکه متوجه شویم که یک سازمان و یا مجموعه‌ای از سازمان‌ها چگونه عمل کرده‌اند، باید کارایی و اثربخشی آنها را به صورت جداگانه با افق تعیین شده و نسبت آنها با بودجه‌ای که گرفتند و خروجی که داده‌اند، مورد بررسی قرار داد.
افق نهاد‌های فرهنگی کشور با افق انقلاب اسلامی در تضاد است
نصیری اضافه کرد: تکثر و تعدد نهاد‌های فرهنگی ما به گونه‌ای است که با بوجه خواری مواجه هستیم و وقتی ذیل دو مولفه کارایی و اثربخشی قرار می‌گیرد، متوجه خواهیم شد که اساسا اتفاقی نیافتاده است. بنابراین؛ انقلاب اسلامی در فرآیند طی شده خود افقی که تعیین کرده، با آن چیزی که برخی از نهاد‌های فرهنگی کشور در ذیل این تکثر و تعدد پیگیری می‌کنند، در تناقض جدی است.
این کارشناس افزود: به طور مثال کشور‌های دیگر در حوزه سینما و موسیقی یک ساختار ندارند. اما تعهد به ساختار و آن کلان موضوع و افق اصلی تعیین شده را دارند و ممکن است برای تمامی آنها برنامه‌های مختلفی داشته باشند، اما در یک راستا و یک محور حرکت می‌کنند. اما متاسفانه در نهاد‌های فرهنگی خود شاهد برخی گزاره‌ها هستیم که سبب اختلال محاسباتی می‌شود. تضاد منافع سبب می‌شود که برضد افق تعیین شده و توافق انقلاب اسلامی حرکت کنیم.
در واقع وفادارای بیش از آنکه به فرهنگ باشد، به افرادی است که ذیل آنها قرار گرفته‌ایم و تمامی این موارد ساختار و خروجی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل در خصوص موضوعی مانند حجاب چندین دستگاه از نهاد‌های فرهنگی گرفته تا نهاد‌های علمی و مذهبی متولی مسئله حجاب هستند، در این صورت است که خروجی با افق تعیین شده بسیار فاصله دارد.
تعدد دستگاه‌ها فرار از پاسخگویی را راحت‌تر می‌کند
این کارشناس تصریح کرد: تعدد دستگاه‌ها معمولا فرار از پاسخگویی را راحت‌تر می‌کند. به طور مثال در خصوص مسئله حجاب هر دستگاهی آن را وظیفه دستگاه دیگری می‌داند. بنابراین؛ تعدد دستگاه‌ها سبب کاهش مسئولیت پذیری می‌شود و حتما در اختلال محاسباتی ایجاد کردن برای امور فرهنگ و فرهنگ عمومی جامعه اهمیت فراوانی دارد.
نصیری خاطرنشان کرد: واقعیت موجود جامعه به ما می‌گوید که این تعدد و تکثر نه تنها کمکی نکرده بلکه احساس بی عدالتی را در جامعه نیز تسری داده است و متاسفانه در ساحت‌های مختلف فرهنگی شاهد کارایی و اثربخشی نیستیم و اساسا وقتی می‌گوییم که یک سازمان کارایی و اثربخشی خود را از دست داده، به این مفهوم است که آن سازمان به لحاظ‌های مختلف دچار ورشکستگی شده است.
وی به کلیدواژه اقتصاد فرهنگ اشاره کرد و گفت: وقتی اقتصاد کنار واژه فرهنگ قرار می‌گیرد، باعث تغییر ساحت‌ها و ساختار‌ها می‌شود و در این میان اقتصاد پررنگ می‌شود. وقتی فرهنگ یک امر فروشی می‌شود و در ویترین قرار می‌گیرد، دیگر برای به دست آوردن آن نفع اقتصادی که یکی از چالش‌های ما در حوزه فرهنگ است، دست به هر اقدامی زده می‌شود و در عمل اقتصاد فرهنگی با آغوش باز پذیرفته می‌شود و با یک بسته بندی بومی در خدمت مخاطب قرار می‌گیرد.
نصیری اضافه کرد: فاصله ایجاد شده بین امر فرهنگ و مسئله یابی مقام معظم رهبری در این مسئله مهم، نشان می‌دهد که این امر تنها در شعار مانده و به مرحله عمل نرسیده است و کسانی که در حوزه فرهنگ فعالیت دارند، دیگر به حوزه فرهنگ وفادار نیستند و خود مقوم تهاجم فرهنگی هستند و ابزاری برای تقویت تهاجم فرهنگی می‌شوند و در این صورت حتی دیگر نیازی نیست که خارج از مرز‌ها برای تهاجم فرهنگی برنامه ریزی کنند.
نصیری با اشاره به اینکه برنامه ریزی فرهنگی باید در خدمت هویت و فرهنگ باشد، گفت: فرهنگ هموار یک دغدغه به شمار می‌آید و حتی اگر فردی شغلی نیز نداشته باشد، قطعا دغدغه فرهنگی دارد. در واقع فرهنگ یک کلان موضوع است و همه موضوعات ذیل آن قرار می‌گیرد و قابل توجه است. یکی از عوامل شکل گیری و حتی تعدد و تکثر نهاد‌های فرهنگی، نفوذ فرهنگی است.
وی خاطرنشان کرد: گاهی نهاد فرهنگی برای تولید کار فرهنگی ایجاد نمی‌شود، گاهی تعدد این نهاد‌ها برای توسعه نفوذ فرهنگی است و در این میان کجا بهتر از حوزه فرهنگ و سرگرمی و گرنه می‌توان با یک نهاد فرهنگی که کارایی و اثربخشی دارد و فاقد نفوذ است، اتفاق مبارکی را رقم بزند. بنابراین؛ ساحت نفوذ در اقتصاد، امنیت، سیاست مهم است و در فرهنگ غیر قابل بخشش است. فرهنگ یک زیربنا است و وقتی زیربنا تخریب شود، دیگر سایر ساحت‌ها اهمیتی نخواهد داشت.
نصیری تصریح کرد: مسئله شناسی نهاد‌های فرهنگی ما با همدیگر متفاوت است. در واقع هر نهادی یک مسئله‌ای را احصاء می‌کند این در حالی است که باید با همدیگر هم افزا باشند.
امر فرهنگ نباید دچار سیاست زدگی شود
وی افزود: استفاده از کلید واژه‌های برخورد قهری، عامدانه و سیاست زدگی جای قطب نما را در حوزه فرهنگ تغییر می‌دهد.
نصیری بر نظارت به طور صحیح تاکید داشت و گفت: نمی‌شود این همه افسارگسیختگی در امر فرهنگ باشد و نهادی نظارت دقیق و درستی نداشته باشد. اگر نهادی برای نظارت وجود دارد، بنابراین؛ این خواسته نهاد نظارتی ما است، اگر نیست و نیاز به اصلاح دارد، باید به درستی به آن پرداخته شود.
وی افزود: امر فرهنگ نباید دچار سیاست زدگی شود و وابسته به افراد باشد. بلکه باید وابسته به اسناد بالادستی و یک برنامه بلند مدت باشد.
اسماعیلی فعال مسائل فرهنگی و کارشناس مسائل رسانه در ادامه گفت: صحبت کردن راجع به مقوله فرهنگی به مثابه راه رفتن بر لبه تیغ است. هم نباید سیاه نمایی کنیم و از طرفی هم باید بپذیریم که در وضعیت خوبی به سر نمی‌بریم و گاهی باید بعضی از حرف‌ها زده شود تا راه حلی برای آن پیدا شود.
وی افزود: واقعیت امر این است که تاکنون جایی را ندیدم که یک مسئول یا مدیر فرهنگی، در مرجعی نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشد.
اسماعیلی با بیان اینکه بیش از ۴۰۰ دستگاه در کشور به صورت مستقیم و غیرمستقیم متولی امور فرهنگی هستند، گفت: متاسفانه مقوله فرهنگی را جدی نگرفته‌ایم و افراد تراز اول خود را برای اداره مقوله فرهنگ به خط نکرده‌ایم، این در حالی است که مقوله فرهنگ از اقتصاد نیز مهم‌تر است.
در حوزه فرهنگ غفلت کرده‌ایم
وی با تاکید بر اینکه در حوزه فرهنگ غفلت کرده‌ایم، خاطرنشان کرد: امروز کار فرهنگی مانند گذشته نیست و در عرصه داخلی و خارجی طوفان‌های فرهنگی داریم و اتمسفر فرهنگی دنیا تغییر کرده است، اما ما متاسفانه مانند کشور‌های دیگر از نخبگان فرهنگی خود در مسئله فرهنگ استفاده نکردیم و این مسئله خسارت سنگینی وارد کرده است.
اسماعیلی افزود: ما مدیران فرهنگی داشتیم که نزدیک به ۶ و یا ۱۰ سال، متولی یک مجموعه و یا عضو یک شورا بودند، اما دریغ از یک خط پاسخگویی حتی در یک جلسه خصوصی. محافل ما انباشته از گزارشات غیرواقعی است و دریغ از یک مجموعه که بخواهد نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشند.
اسماعیلی افزود: مفصل‌های فرهنگی ما احتیاج به جراحی دارد، در مسابقات رزمی سعی می‌شود به مفصل‌ها ضربه بزنند به این دلیل که مفصل‌ها زود از هم جدا می‌شوند و حریف را از پای در می‌آورد و مفصل فرهنگی ما جایی است که دستگاه‌های فرهنگی با همدیگر لینک می‌شوند و باید با هم همکاری کنند. در شهر تهران شاید بالغ بر ۱۰۰ سالن اجتماعات وجود دارد. اما چرا فلان مجموعه فرهنگی برای برگزاری یک جلسه باید به بدبختی بیافتد تا یک سالن اجتماعات پیدا کند؟ و نهایتا باید هزینه سنگینی بابت این موضوع بدهد تا بتواند برنامه خود را اجرا کند. دستگاه‌های فرهنگی ما هر چه قدر زیادتر باشد من استقبال می‌کنم ولی به شرط اینکه با همدیگر همکاری داشته باشند. به طور مثال مدیری که مسئولیت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران را دارد، باید همه امکانات خود را در خدمت مجموعه‌های فرهنگی کشور قرار دهد و تمامی آن به این دلیل است که هیچ نهاد ناظری وجود ندارد.
وی عنوان کرد: ذائقه فرهنگی مردم نسبت به گذشته تغییر کرده است و در مسائل فرهنگی بسیار خوشمزه خور شده‌اند. ما نمی‌توانیم همان تولیدات فرهنگی ۳۰ سال گذشته را با همان سبک و سیاق ارائه کنیم و متعجب از این موضوع باشیم که چرا استقبالی وجود ندارد.
تولید محتوای نخ نمای دم دستی را کنار بگذاریم
اسماعیلی افزود: انواع و اقسام تولیدات فرهنگی، در بالاترین حد تکنیکی و محتوایی در دنیا در حال تولید است و همه آنها نیز در داخل کشور قابل دریافت است. اگر ما بخواهیم با چنین طوفانی رقابت کنیم باید در تراز آنها تولیدات فرهنگی داشته باشیم و در اینصورت نیاز به تکنسین‌های حرفه‌ای خواهیم داشت تا به تولید محتوای حرفه‌ای بپردازد و از طرفی باید تولید محتوای نخ نمای دم دستی را کنار بگذاریم.
وی با بیان اینکه فرهنگ مقوله لطیفی است، گفت: فرهنگ مقوله‌ای نیست که با زور و فشار و قوه قهریه با آن برخورد کرد. لیکن در حوزه فرهنگ یک موضوع جدی داریم و آن هم این است که ما در محدوده جغرافیایی ستاره خلیج فارس، محدوده جغرافیایی ذوب آهن و محدوده جغرافیای صنایع سنگین به هیچ عنوان نباید مشکل فرهنگی داشته باشیم. نباید مسئولین فرهنگی ما با بودجه بسیار پایین دست و پنجه نرم کنند.
ریل گذاری مال در حوزه فرهنگ، ریل گذاری درستی نیست
اسماعیلی با تاکید بر اینکه باید ساز و کار شناسایی و جذب نخبه برای اداره امور فرهنگی را ایجاد کنیم، گفت: هر آنچکه تاکنون انجام شده است، کاملا تصادفی و مبتنی بر روابط شخصی بوده است. متاسفانه ریل گذاری مال در حوزه فرهنگ، ریل گذاری درستی نیست. اگر سیستم به درستی و با شاخص‌های دقیق طراحی شود، هر شخصی که سمتی را برعهده می‌گیرد باید به اهداف مورد نظر دست یابد. در غیر اینصورت مشخص خواهد شد که این فرد خروجی نداشته است.
source