وقتی ایمان به تکنولوژی، نگاه ما به ماوراء را دگرگون می‌کند

به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، در دنیای امروز، پیشرفت‌های سریع و شگفت‌انگیز فناوری و تکنولوژی، نقش بی‌بدیلی در زندگی انسان‌ها ایفا می‌کند. از ارتباطات لحظه‌ای و سفرهای فضایی گرفته تا پزشکی پیشرفته و هوش مصنوعی، همه و همه جلوه‌هایی از قدرتی‌اند که بشر با تکیه بر دانش، تجربه و پژوهش به دست آورده است. این پیشرفت‌ها نه تنها سبک زندگی ما را متحول کرده‌اند، بلکه باورها و اعتقادات ما را نیز دستخوش تحولات عمیقی کرده‌اند؛ به گونه‌ای که شاهدیم گاه قدرت ایمان به تکنولوژی، جایگزین یا حداقل متزلزل‌کننده ایمان به جهان ماورایی و باورهای دینی و معنوی شده است.

تضاد میان تکنولوژی و ایمان به ماوراء طبیعی 

ایمان به ماوراء طبیعی، یعنی باور به وجود نیروها، جهان‌ها و واقعیت‌هایی فراتر از ادراک حسی و علم تجربی، از دیرباز بخش جدایی‌ناپذیری از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری بوده است. 
اما با ورود تکنولوژی و علم به زندگی روزمره، انسان معاصر با دنیایی کاملاً متفاوت مواجه شده است؛ دنیایی که در آن هر پدیده باید قابل اثبات، مشاهده، آزمایش و تکرار باشد. تکنولوژی و دانش علمی بر مبنای عقلانیت و روش‌های تجربی بنا شده‌اند و هر آنچه قابل سنجش و اثبات نباشد، جایی در نظام علمی ندارد. این تحول روش شناختی، به تدریج اعتبار و نفوذ ایمان به پدیده‌های ماورایی را کاهش داده و در برخی موارد به چالش کشیده است.

از اعتماد مطلق به ماوراء به ایمان به فناوری

در گذشته‌های دور، وقتی انسان با مشکل یا بیماری مواجه می‌شد، به بزرگان، عرفا، شمن‌ها یا روحانیون مراجعه می‌کرد و اعتقاد داشت که نیروهای ماورایی می‌توانند او را درمان یا راهنمایی کنند. این اعتماد ریشه در تجربه‌های جمعی، فرهنگ و سنت‌های معنوی داشت. اما اکنون، با گسترش دانش پزشکی، فناوری درمان‌های دقیق‌تر، قابل پیش‌بینی‌تر و اثربخش‌تری ارائه می‌دهد. این پیشرفت‌ها باعث شده‌اند که بسیاری از مسائل که زمانی در حوزه ماوراء طبیعی جای داشتند، اکنون به صورت علمی و تجربی توضیح داده شوند.

در واقع، فناوری و علم به مرور نقش «قلمرو» دین را در ارائه تبیین‌های قانع‌کننده و پیش‌بینی‌پذیر تقلیل داده‌اند. تکنولوژی امروز با استفاده از روش‌های مشخص، دقیق و قابل تکرار، توانسته است بسیاری از پرسش‌ها و مشکلاتی را که پیش‌تر تنها از زاویه ماوراء طبیعی بررسی می‌شدند، پاسخ دهد یا در حل آن‌ها نقش مؤثری ایفا کند. این تحول بنیادین باعث شده است که درک و تجربه دینی نسل‌های جدید پس از مدرنیته، از ماهیتی متفاوت با باورها و معنویت افرادی باشد که پیش از دوران مدرن زیسته‌اند.

در دوران گذشته، باور به نیروهای ماورایی و معنوی، به‌عنوان منبع اصلی تبیین و فهم پدیده‌ها و رویدادهای زندگی، نقش محوری داشت و همین امر باعث می‌شد تا نهادهای دینی و عالمان معنوی جایگاهی بسیار محترم و ویژه در جامعه داشته باشند. هنگامی که فردی با نیاز یا مشکلی روبرو می‌شد، به سراغ عالم دین یا متولیان امور ماورایی می‌رفت و رفتار و برخورد او نیز متاثر از همین باور عمیق بود.

اما امروز، در عصر فناوری و دانش مدرن، این جایگاه به طور نسبی تغییر کرده است. نسل جدید، با چشم‌اندازی علمی و تجربی به جهان می‌نگرد و کمتر حاضر است باورهای معنوی و ماورایی را به عنوان تنها پاسخ ممکن بپذیرد. از این رو، ارتباط با نهادهای دینی و چگونگی برخورد با مسائل معنوی و زندگی روزمره، نسبت به گذشته دستخوش دگرگونی شده است.

این تغییر در درک و تجربه دینی نه تنها بر باورهای فردی اثر گذاشته، بلکه بر رفتارها، تصمیم‌گیری‌ها و مناسبات اجتماعی نیز تأثیرگذار بوده است. به گونه‌ای که مراجعه به عالمان دین یا مراجعه به مفاهیم ماورایی، دیگر آن جایگاه پررنگ و تعیین‌کننده سابق را ندارد و نوع تعامل افراد با دین و معنویت شکل جدیدی به خود گرفته است.

بازگشت به ماوراء در نقاط شکست تکنولوژی 

البته این بدان معنا نیست که ایمان به ماوراء طبیعی به طور کامل از بین رفته است. در بسیاری از جوامع، وقتی فناوری یا علم در برابر برخی مسائل ناکارآمدی خود را نشان می‌دهد، یا زمانی که انسان با پدیده‌هایی مواجه می‌شود که هنوز توضیح علمی برای آنها وجود ندارد، بازگشت به ایمان‌های ماورایی دوباره نمود پیدا می‌کند.

به بیان دیگر، گاهی تکنولوژی باعث می‌شود که انسان به مرزهای ناتوانی خود در شناخت و کنترل جهان پی ببرد و در این لحظات، جستجو برای معنا و اطمینان معنوی بار دیگر او را به سوی باورهای ماورایی هدایت می‌کند.

این تفاوت بنیادین در نگرش و اعتقاد را می‌توان به وضوح در موقعیت‌ها و رخدادهای حساس و تعیین‌کننده زندگی مشاهده کرد؛ زمانی که افراد در مواجهه با بحران‌های عمیق یا نقاطی که علم و فناوری نتوانسته‌اند پاسخگو باشند، رویکرد و درک متفاوتی نسبت به جهان ماورایی پیدا می‌کنند.

چرا که لحظات بحرانی زندگی و تجربه شکست فناوری و علم به نوعی انسان را به محدودیت‌های دنیای مادی و علمی خود آگاه می‌سازد و در نتیجه جستجوی معنای عمیق‌تر و پاسخ به پرسش‌های وجودی، فرد را به سوی باورهای ماورایی و معنویت سوق می‌دهد. در این شرایط، حتی کسانی که پیش‌تر شاید دیدگاهی تردیدآمیز نسبت به ماوراء داشته‌اند، بار دیگر به این حوزه رجوع می‌کنند.

به عنوان نمونه، فردی که پزشکان یا اعضای خانواده‌اش به دلیل شدت بیماری یا شرایط وخیم، ناامید از بهبودی او شده‌اند، هنگامی که به زیارت امام رضا (ع) یا دیگر مکان‌های مقدس معنوی می‌رود، تجربه‌ای متفاوت از گذشته را حس می‌کند. در این موقعیت، ارتباط با عالم ماورایی نه تنها امید تازه‌ای برایش به ارمغان می‌آورد، بلکه بر نگرش، رفتار و تصمیماتش تاثیر عمیق می‌گذارد.

در نهایت تکنولوژی و علم مدرن به طور چشمگیری توانسته‌اند بسیاری از مسائل و پرسش‌هایی را که پیش‌تر در قلمرو ماوراء طبیعی و معنوی قرار داشتند، به صورت قابل اثبات و پیش‌بینی‌پذیر پاسخ دهند. این تحول باعث شده است که نگرش انسان به جهان و مفاهیم معنوی تغییر کند و ایمان به فناوری جایگزین یا در برخی موارد متزلزل‌کننده ایمان به ماوراء شود؛ امری که موجب آن شده که تجربه دینی و معنوی انسان معاصر، بیش از هر زمان دیگری با نگاه عقلانی و مبتنی بر شواهد علمی در هم تنیده شود. این دگرگونی، اگرچه در بسیاری موارد باعث رشد فهم و کاهش خرافات شده، اما خالی از آسیب و پیامدهای منفی نبوده است؛ همچون تضعیف ارتباط عاطفی و معنوی با مفاهیم ماوراء است؛ جایی که انسان بیش از حد به داده‌ها و محاسبات وابسته می‌شود و جای شهود، الهام و تجربه‌های روحانی را با فرمول و نمودار پر می‌کند.