شبِ شاعر؛ افشین اعلا، میراث شعر فارسی و صدای انقلاب در یک محفل

مراسم «شبِ شاعر» پاسداشت افشین اعلا، شاعر و نویسنده معاصر، شامگاه یکشنبه ۱۱ شهریور ۱۴۰۴ در سازمان هنری رسانه‌ای اوج برگزار شد.

در این آیین، غلامعلی حداد عادل، سید احمد مسجدجامعی، مصطفی محدثی خراسانی، محمدرضا سنگری و دکتر فریبا الهی قمشه‌ای درباره جایگاه شعری و ادبی اعلا سخن گفتند.

از جدال شعر نو و کهن تا صدای امروز انقلاب

غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس بنیاد سعدی، در مراسم پاسداشت افشین اعلا او را «شاعر امروز انقلاب» توصیف کرد و گفت: ترکیب امروز و انقلاب در کنار هم معنای ویژه‌ای دارد و شعر اعلا بازتاب همین ویژگی است.

وی با مرور فضای شعر معاصر ایران طی یک قرن اخیر افزود: در دهه‌های پیش از انقلاب، نزاع میان شعر نو و شعر کهن بازار شعر ایران را به خود مشغول کرده بود. شعر نو در پی رهایی از وزن و قافیه بود و به افراط کشیده شد، در حالی‌که شعر کهن به دلیل تکرار در قالب‌های ثابت، پیام ماندگاری به جا نگذاشت. پس از انقلاب، بدون تکرار آن نزاع، جامعه به طور طبیعی به سوی شعر سنتی گرایش یافت، در عین آنکه از دستاورد‌های شعر نو نیز بهره برد.

رئیس بنیاد سعدی با اشاره به سبک شعری افشین اعلا اظهار داشت: شعر او وزنی سالم و خوش‌ساخت دارد، از عیوب ادبی به دور است و در عین سادگی و صلابت، عمیق و معناگراست. جوهر شعری در سروده‌های او موج می‌زند و رایحه‌ای روح‌نواز دارد.

حداد عادل شعر اعلا را آیینی و انقلاب دانست و گفت: او در مدح اهل بیت (ع) اشعار ارزشمندی دارد که نشانه اخلاص اوست. در رخداد‌های انقلابی و ملی نیز تنها ساعاتی پس از حادثه، شعری فاخر و سنجیده می‌سراید؛ همچون پاسداری که لحظه را غنیمت می‌شمارد.

وی افزود: یکی از امتیازات کارنامه شعری اعلا توجه او به ادبیات کودک است، حوزه‌ای که معمولا شاعرانِ شاخص، کمتر بدان ورود می‌کنند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی همچنین به شخصیت خانوادگی و اخلاقی اعلا اشاره کرد و گفت: او به خانواده دلبستگی فراوان دارد و در گفت‌وگوهایمان نخستین سخنش، یاد و ذکر مادر و نقش تربیتی او بود.

حداد عادل درباره نگاه رهبر انقلاب به افشین اعلا نیز تأکید کرد: اگرچه ممکن است در مصادیق سیاسی اختلاف‌نظر‌هایی میان ما و او وجود داشته باشد، اما این اختلاف‌ها اصولی نیست. همین ویژگی موجب شده که رهبر معظم انقلاب توجه خاصی به او داشته باشند.

اعلا؛ صدای بی‌پیرایه از مازندران

سید احمد مسجدجامعی، قائم‌مقام رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، در مراسم پاسداشت افشین اعلا، با اشاره به خاستگاه جغرافیایی او گفت: اعلا از خطه مازندران است؛ سرزمینی که نخستین حکومت شیعی ایران در آن شکل گرفت و مردمانش از آغاز اسلام، محبت امیرالمؤمنین (ع) را در دل پذیرفتند.

وی با یادآوری پشتوانه‌های تاریخی شعر آیینی در ایران افزود: فردوسی در شاهنامه وقتی از رسول خدا (ص) سخن می‌گوید، شهر علم را به عنوان تعبیر انتخاب می‌کند؛ تعبیری که بیانگر آن اتفاق بزرگ است. در همان‌جا نام امیرالمؤمنین (ع) برجسته می‌شود و دیگر بزرگان نیز بر آن تاکید می‌کنند. رودکی هم در این سنتِ دوستداری اهل بیت سهمی داشته است.

مسجدجامعی با مرور حضور افشین اعلا در محافل ادبی پیش از انقلاب اظهار داشت: در حلقه «سروش نوجوان»، هرکس شعری آیینی می‌سرود، نام افشین اعلا به میان می‌آمد. او در همان فضا شناخته شد، اما توانست بی‌پیرایگی و لطافت کودکانه آن روزگار را تا امروز حفظ کند؛ بی‌آنکه گرفتار تعلقات و رنگ‌های بیرونی شود.

وی با اشاره به تنوع مضمون در شعر اعلا گفت: با گذر سال‌ها، زبان و موضوعات شعر او تغییر کرده، اما لطافت و صداقت همواره در آن استمرار یافته است. او به قرآن رجوع دارد؛ چنانکه حتی مخاطبان جوان‌تر نیز در شعر او نشانه‌های قرآنی را بازمی‌یابند.

قائم‌مقام رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با تاکید بر روحیه صادقانه اعلا افزود: افشین هیچ‌گاه برای همراهی با جریان غالب، شعر نمی‌گوید؛ او به باطن خود رجوع می‌کند و اگر باید از حقیقتی دفاع کند، بی‌پروا به میدان می‌آید. چه در شعر‌های اجتماعی درباره مادران و زنان آسیب‌دیده، چه در دفاع از ایران در روز‌های دشوار جنگ‌ها و بحران‌ها.

مسجدجامعی همچنین به خاطراتی از واکنش‌ها به شعر اعلا اشاره کرد و گفت: همان‌گونه که هنرمندی، چون محمود فرشچیان تنها بخش محدودی از آثارش را مذهبی دانسته، افشین اعلا نیز با صداقت به سراغ موضوعات آیینی و انسانی می‌رود. او انتخاب نمی‌کند که در چه زمان یا درباره چه کسی شعر بگوید، بلکه در جایگاه حق، شعرش را جاری می‌کند.

اعلا؛ شاعر بی‌جناحی که صدای همدل همه نسل‌های انقلاب شد

مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و محقق ادبی، در مراسم پاسداشت افشین اعلا با یادآوری آشنایی خود با او گفت: من اعلا را از دهه ۶۰ می‌شناسم؛ زمانی که نخستین شعر‌های نوجوانانه‌اش، از جمله ترجیع بند‌هایی در مدح امام خمینی (ره) منتشر شد. او از خانواده‌ای برخاسته است که ریشه در علم، ادب و اخلاق دارد.

وی با اشاره به جایگاه اعلا در شعر انقلاب افزود: اگرچه ابتدا او را با شعر کودک می‌شناختیم، اما بعد‌ها در کنار همان مسیر، به‌عنوان یکی از نسل دوم یا سوم شاعران انقلاب قد برافراشت و امروز نامش در کنار جریان‌سازان شعر انقلاب قرار می‌گیرد. اعلا حضوری مستمر در شعر انقلاب داشته و برچسب هیچ جناح و گروهی بر او نمی‌خورد.

محدثی خراسانی تأکید کرد: وی نه وابسته به دسته‌ای خاص است و نه در چارچوب جناحی تعریف می‌شود. همین ویژگی موجب شده که مورد اتفاق نظر اهل ادب با گرایش‌ها و نگاه‌های مختلف قرار گیرد. این جایگاه رسالتی سنگین بر دوش او گذاشته است تا در مقاطع گوناگون نقش‌آفرین باشد.

این شاعر انقلابی با اشاره به شخصیت فردی اعلا اظهار داشت: او با شجاعت، مواضع خود را بیان می‌کند، اما اجازه نداده اختلاف‌ها میان شاعران ریشه بدواند. در محافل ادبی، همواره از همدلی و نزدیکی شاعران سخن گفته و بر پیوند‌های ادبی تأکید داشته است.

محدثی خراسانی در ادامه افزود: افشین اعلا برای گفت‌و‌گو با مردم و برقراری ارتباط با اقشار گوناگون، زبانی ساده و در عین حال متعادل را در شعر به کار می‌گیرد. او میان عناصر ادبی و زبان شعری تعادلی ایجاد کرده که هم فهم‌پذیر است و هم عمیق.

وی در پایان گفت: «گرچه او در عرصه‌های مختلف با محدودیت‌هایی مواجه شد، اما همواره صدای مردم و انقلاب بود.

شاعر مصلح و معتدل؛ از سربازنامه تا احیای شعر حکمی

محمدرضا سنگری، نویسنده و پژوهشگر ادبی، در مراسم پاسداشت افشین اعلا با اشاره به اهمیت تکریم شاعران گفت: این محفل فرصتی است تا از استاد افشین اعلا تجلیل کنیم و درباره جایگاه شعری او سخن بگوییم. در قلمرو شعر فارسی، شاعران بسیاری شکوفا شده‌اند، اما برخی با رویکردی متفاوت راه‌های نرفته را پیش روی دیگران می‌گشایند.

وی با بیان اینکه شعر اعلا احیاگر گونه‌هایی کم‌توجه در روزگار ماست، افزود: متاسفانه حوزه شعر حکمی و وضعی کمتر مورد توجه شاعران معاصر است و حتی گاه بدنام شمرده می‌شود، در حالی که افشین اعلا در این عرصه حضوری متمایز دارد. شعر او یادآور چهره‌هایی، چون سعدی است؛ سروده‌هایی نرم و حریرگونه که پشتوانه‌ای از ادبیات فاخر در خود دارد.

سنگری به ویژگی‌های زبانی و هنری اعلا نیز پرداخت و اظهار داشت: سلامت و لطافت زبانی در شعر او برجسته است. انتخاب وزن‌های متفاوت در برخی آثار، مانند سربازنامه، شخصیت شعری او را متمایز کرده است. در این اثر، آرش کمانگیر با حاج قاسم سلیمانی پیوند می‌خورد و ترکیبی تازه از اسطوره باستانی و معاصر پدید می‌آید.

این پژوهشگر ادبی با اشاره به تجربه‌های شخصی خود گفت: شبی در خواب قیصر امین‌پور را دیدم که غزلی تازه می‌خواند. همان حال و هوای کشف و شگفتی را در شعر افشین اعلا نیز می‌توان یافت.

وی با تاکید بر خصلت‌های اخلاقی و فکری اعلا افزود: شخصیت او در هیچ قالب سیاسی محدود نمی‌شود. او را باید مصلحی اصولی دانست که با صداقت و صراحت سخن می‌گوید. شعرهایش گاهی دفاع‌نامه‌ای از خویش است، اما هرگز تقابل و خصومت در آن دیده نمی‌شود. اعتدال و انصاف از ویژگی‌های کنش شاعرانه اوست و تنها به طرح موانع بسنده نمی‌کند، بلکه راهی برای برون‌رفت نشان می‌دهد.

اعلا در زندگی و خانواده نیز تکیه‌گاهی مهربان

فریبا الهی قمشه‌ای، شاعر و محقق ادبی، در آیین پاسداشت افشین اعلا با تاکید بر اهمیت شعر و فرهنگ در زندگی انسان گفت: شعر نیاز روح ماست؛ همان‌طور که فرهنگ نیز نیاز روح ماست. اگر این نیاز برآورده نشود، انسان‌ها دچار خشونت و بی‌ریشگی خواهند شد. از همین رو برگزاری چنین برنامه‌هایی ضرورتی انکارناپذیر است و باید بیش از پیش ادامه یابد.

او در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به زندگی شخصی افشین اعلا افزود: من به‌عنوان خواهر همسر دکتر اعلا شهادت می‌دهم که او در همه مراحل زندگی، با مهر و همراهی در کنار خانواده بوده و همواره تکیه‌گاهی مطمئن برای نزدیکانش به شمار آمده است.

شعر و ادب فارسی؛ میراث و پشتوانه زنده ملت ایران

افشین اعلا، شاعر و نویسنده، در مراسم پاسداشت خود با قدردانی از برگزارکنندگان گفت: باید قدر این نعمت، پروردگار و لطف و اخلاص همه شما را بدانیم. از کودکی و حتی پیش از رفتن به مدرسه شعر می‌گفتم و اکنون فرصت داریم درباره اهمیت شعر سخن بگوییم.

او با تاکید بر جایگاه شعر و ادب فارسی در هویت ایرانی افزود: شعر و ادب فارسی بزرگ‌ترین نماد ما ایرانی‌هاست. اگرچه برخی نیرو‌های خارجی و رژیم‌ها (رژیم صهیونیستی) تلاش می‌کنند، اما ملتی که زبان و شعر خود را پاس دارد، از پا نمی‌افتد. زبان ریشه‌دار فارسی با عصمت اهل بیت و فرهنگ اصیل ایرانی در برابر شداید مقاوم است.

اعلا با اشاره به ارزش تاریخی شعر فارسی گفت: ادبیات و شعر زبان فارسی پشتوانه و ثروت ماست. بیش از هزار سال است که این میراث دست‌نخورده باقی مانده و امروز نیز زبان و شعر معاصر ما از آن الهام می‌گیرد. هر ملتی شایستگی بهره‌مندی از این گنجینه را ندارد، اما ما مسئول حفظ و انتقال آن هستیم.

انتهای پیام/