«برای ابراهیم» به یاد سینماگر از دست رفته

علی محمد صادقی، کارگردان مستند «برای ابراهیم» درباره شکل‌گیری ایده این فیلم و در گفت‌وگو با میزان اظهار کرد: بیست‌وشش سال پیش، زمانی که چهارده‌ساله بودم، به واسطه وضعیت پدرم وارد فرآیند تولید مستندی درباره مجروحان شیمیایی شدم؛ مستندی که کارگردانی آن را سیدابراهیم اصغرزاده بر عهده داشت و پدرم یکی از سوژه‌های آن بود. سال ۱۳۷۸ مجموعه «نفس‌های ماندگار» به کارگردانی او ساخته شد و قسمت سوم این مجموعه درباره پدرم بود. 

صادقی ادامه داد: بعدها نسخه‌ای سینمایی از همان قسمت با عنوان «شناسایی» تدوین شد که در جشن خانه سینما، جایزه بهترین مستند سال را گرفت؛ داستان من از همان‌جا تازه آغاز شد. بعد از شهادت پدرم، رابطه سید ابراهیم با ما قطع نشد؛ برعکس، او به شکلی غیرقابل‌باور نسبت به زندگی ما احساس مسئولیت می‌کرد و همیشه پیگیر وضعیت خانواده بود. میزان حضور، مهربانی و دلسوزی او در زندگی ما به حدی بود که حس می‌کردیم عضوی از خانواده ماست. 

کارگردان مستند «مامان» افزود: همین منش و حضور انسانی او بود که مرا به سینما علاقه‌مند کرد، تا جایی که تصمیم گرفتم وارد دانشگاه هنر شوم و سینما بخوانم. حقیقت این است که من با آرزوی ساخت یک فیلم درباره سیدابراهیم اصغرزاده بزرگ شدم. رابطه بی‌بدیل سیدابراهیم با خانواده ما، خلق‌وخوی عجیب و در عین حال مهربان او، و این‌که پس از ساخت مستند پدرم می‌توانست ما را رها کند اما چنین نکرد، برای من اهمیت زیادی داشت. 

صادقی ادامه داد: سید ابراهیم و همسرش همواره در تمام لحظات زندگی ما حضور داشتند و در کنار ما بودند؛ از شرایط روحی خانواده تا پیگیری وضعیت خانه، مهاجرت، مشکلات تحصیلی خواهرم و حتی امور روزمره. در کنار این، فعالیت سید ابراهیم در سینمای داستانی، سال‌ها تجربه در کنار ابراهیم حاتمی‌کیا و نگاهش به سینمای مستند برای من جذاب بود و باعث شد احساس کنم باید فیلمی درباره او بسازم؛ فیلمی که در واقع ریشه در همان رابطه انسانی و معنوی ما داشت. 

کارگردان مستند «پایان جنگ» درباره روند تولید و دشواری‌های آن توضیح داد: این فیلم با سختی و کاملاً با هزینه شخصی ساخته شد. پیش از شروع تولید، مدت‌ها درباره جذب سرمایه فکر کردم، اما نتیجه‌ای نداشت و زمان زیادی از دست رفت. بنابراین تصمیم گرفتم مانند تجربه فیلم «مامان» راه خودم را بروم و تولید «برای ابراهیم» را مستقل آغاز کنم. 

وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین نیازهای من دسترسی به آرشیوی بود که عمدتاً در روایت فتح قرار داشت. آرشیو غنی‌ای که بخش مهمی از آن شامل تصاویر شخصی سیدابراهیم اصغرزاده بود و مالکیت آن با روایت فتح نبود. با این حال، تلاش‌ها و درخواست‌های مکرر ما برای دسترسی به این تصاویر نتیجه نداد و بخش زیادی از زمان تولید صرف انتظارِ بی‌نتیجه شد. در نهایت همسر سیدابراهیم اصغرزاده، خانم خدامی، با سخاوت تمام بخش زیادی از آرشیو شخصی ابراهیم را در اختیار ما گذاشت و واقعاً می‌توانم بگویم اگر کمک ایشان نبود، ساخت این فیلم ممکن نمی‌شد. 

صادقی افزود: تولید فیلم حدود دو سال طول کشید. بخشی از روند تولید هم‌زمان با ساخت «مامان» پیش می‌رفت و عملاً بیشتر وقت ما صرف تأمین آرشیو و پیگیری آن شد. «برای ابراهیم» فیلمی بود که فقط از سر علاقه و عشق به سیدابراهیم ساخته شد؛ نه سفارشی در کار بود، نه درخواست نهادی. حتی وقتی در مراحل پایانی ساخت و نزدیک جشنواره پیشنهادهایی برای مشارکت و داشتن سهم در فیلم مطرح شد، ترجیح دادم اثر را در اختیار خودم نگه دارم تا آسیب نبیند. 

کارگردان مستند «پایان جنگ» درباره شیوه روایت و چالش‌های دسترسی‌نداشتن به شخصیت اصلی توضیح داد: از همان ابتدا بنا را بر این گذاشته بودم که فیلم را از زاویه نگاه همان نوجوان ۱۴ساله‌ای بسازم که هنگام تولید مستند پدرش با سیدابراهیم آشنا شد. تلاش کردم روایت شخصی باشد؛ روایتی از نگاه یک پسر که در طول سال‌ها با حضور یک فیلمساز در خانه‌اش بزرگ شد. 

این کارگردان در همین باره ادامه داد: همین دلیل روایت را بر پایه رابطه مستقیم خودم با ابراهیم بنا کردم و سراغ افراد دیگر نرفتم. گاهی پیشنهاد می‌شد که افراد بیشتری وارد فیلم شوند و درباره ابراهیم صحبت کنند، اما قصد داشتم روایتْ شخصی و وفادار به همان تجربه زیسته باشد. بنابراین حتی زمانی که شخصیت اصلی در دسترس نبود، سعی کردم از دل همان خاطرات، رابطه، آرشیو خانگی و تجربه‌های مشترک، تصویر واقعی او را بازسازی کنم. 

صادقی گفت: تمام افرادی که نامشان در فیلم آمده، بخشی از جهان سیدابراهیم اصغرزاده را ساخته بودند، اما حضور آن‌ها به معنای پررنگ‌شدن‌شان نبود؛ چرا که تلاش کردم مرکز روایت همچنان ابراهیم باشد. نگاه من در ساخت این فیلم بیشتر فردی بود، هرچند که مثل همیشه، مسائل انسانی و اجتماعی در بطن روایت حضور دارند. 

وی درمورد مدت زمان فیلم گفت: مدت زمان نسخه نهایی مستند برای جشنواره نوزدهم حقیقت ۴۵ دقیقه است، هرچند که فیلم می‌توانست بلندتر هم باشد اما به دلایلی ترجیح دادم نسخه نیمه‌بلند آن به جشنواره سینما حقیقت امسال ارائه شود. 

کارگردان مستند «نفرآباد» درباره نسبت این فیلم با آثار قبلی‌اش توضیح داد: نقطه اشتراک تمام فیلم‌های من، انسان است؛ زیست انسانی، تجربه زیستن در سایه شرایط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و تأثیر این عوامل بر سرنوشت آدم‌ها. درمستند «مامان» و «برای ابراهیم» تجربه‌ای شخصی‌تر داشتم، چون خودم بخشی از ماجرا هستم و تجربه متفاوت‌تر بود. در «پایان جنگ» هم به تجربه انسانی ناشی از خشونت جنگ پرداختم، اما آن‌جا صرفاً ناظر بودم و روایت شخصی حضور نداشت. اما در این دو فیلم اخیر، صدا و نگاه من بخشی از روایت است. 

صادقی درباره جایگاه احتمالی فیلم در جشنواره حقیقت و پیش‌بینی استقبال مخاطبان بیان کرد: جایگاه هر فیلم را در نهایت تماشاگر تعیین می‌کند. بر اساس تجربه فیلم «مامان» در جشنواره حقیقت هجدهم و جشنواره فیلم کوتاه تهران، فکر می‌کنم مخاطبان با «برای ابراهیم» هم مثل آن فیلم ارتباط برقرار کنند. 

این مستندساز درخصوص نوزدهمین دوره جشنواره سینما حقیقت، گفت: درباره جشنواره امسال اطلاعات کامل ندارم، اما شنیده‌ام نام‌های بزرگی در نوزدهمین دوره حضور دارند. اضافه‌شدن بخش ایران بعد از تجاوز دوازده‌روزه اخیر به کشورمان و همچنین بخش فیلم دانشجویی، به فضای جشنواره گرما و اهمیت بیشتری داده است. 

صادقی درباره لحظات ماندگار ساخت این مستند، در پایان گفت: انتخاب یک قاب از این فیلم برای من بسیار دشوار است، چون من لحظه‌به‌لحظه با ابراهیم زندگی کردم. او بخشی از زیست من بوده و هست و هیچ‌وقت از یادم نمی‌رود؛ بنابراین برایم ممکن نیست تنها یک لحظه را جدا کنم. 

انتهای پیام/