چرا جریمه ۲۰۰ هزار تومانی طرح زوج‌ و فرد از درب منزل ترسناک نیست؟

فرارو – آلودگی هوا دوباره بحرانی شده است و مسئولان سراغ اجرای نسخه‌های تکراری مثل تعطیلی مدارس و اجرای طرح زوج‌ و فرد از درب منزل رفته‌اند.

به گزارش فرارو؛ منع تردد خودروها بر اساس پلاک در روزهای زوج و فرد هفته یک راه‌کار است و در صورت اجرای درست باید باعث کاهش ترافیک و شدت آلودگی هوا شود اما تجربه میدانی نشان می‌دهد در عمل با بی‌اعتنایی گسترده شهروندان مواجه هستیم تا حدی که پلیس راهنمایی و رانندگی مجبور شده علاوه بر اعمال جریمه ۲۰۰ هزار تومانی در هر روز، برای مجازات متخلفان به توقیف ساعتی خودروها در معابر و میدان‌های بزرگ شهر روی بیاورد. به نظر شما دلیل اینکه بعضی‌ها حاضر نیستند محدودیت را بپذیرند و از جریمه ۲۰۰ هزار تومانی و توقیف ساعتی خودرو نمی‌ترسند چیست؟ بگذارید این معما را کاملا اقتصادی بررسی کنیم.

معادله اقتصادی؛ چرا جریمه ۲۰۰ هزار تومانی طرح زوج و فرد بازدارنده نیست؟

قانون‌گذار به احتمال زیاد پیش خودش تصور کرده جریمه ۲۰۰ هزار تومانی بازدارنده خواهد بود. با این حال، شواهد میدانی و حجم ترافیک در خیابان‌ها نشان می‌دهد این تدبیر نتوانسته مالکان خودروها را متقاعد کند در روزهای ممنوعیت، وسایل نقلیه خود را در پارکینگ نگه دارند.

فرض کنید شهروندی نیاز دارد در روز منع تردد حداقل یک سفر رفت و برگشت شهری انجام دهد. در این شرایط، دو گزینه پیش روی او است؛ اول پرداخت جریمه ۲۰۰ هزار تومانی و استفاده از خودروی شخصی و دوم استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی یا استفاده از تاکسی‌های اینترنتی مانند اسنپ و تپسی.

با توجه به هزینه‌های نسبتاً بالای تاکسی‌های اینترنتی، به‌ویژه در ساعات پیک، روزهای شلوغ و در مسیرهای طولانی، مجموع کرایه‌هایی که یک فرد برای تردد روزانه خود (مثلاً برای دو یا سه سفر رفت و برگشت) باید بپردازد به احتمال زیاد خیلی راحت از ۲۰۰ هزار تومان تجاوز خواهد کرد.

اگر این فرد مجبور باشد صبح برای رسیدن به محل کار و عصر برای بازگشت به خانه از تاکسی اینترنتی استفاده کند و هر سفر به طور میانگین ۱۵۰ هزار تومان هزینه داشته باشد، مجموع هزینه روزانه او از جریمه ۲۰۰ هزار تومانی بیشتر می‌شود. تازه در این مثال هزینه‌های جانبی مانند زمان انتظار و انعطاف‌پذیری کمتر در مقصد را محاسبه نکرده‌ایم.

بنابراین برای راننده، پرداخت جریمه ۲۰۰ هزار تومانی و دسترسی به خودروی شخصی در طول روز، اغلب مقرون به صرفه‌تر از کنار گذاشتن خودرو و اتکا به حمل‌ونقل عمومی (و به طور خاص تاکسی‌های اینترنتی) خواهد بود.

کرایه‌ای که یک فرد باید برای تردد روزانه خود بپردازد به احتمال زیاد خیلی راحت از ۲۰۰ هزار تومان تجاوز خواهد کرد

توقیف ساعتی خودرو؛ اعتراف به ناکارآمدی جریمه طرح زوج و فرد

دلیل نصب بنرهای اعلام توقیف روی خودروهایی که طرح زوج و فرد از درب منزل را رعایت نمی‌کنند، تبدیل جریمه از یک هزینه مالی قابل قبول، به یک هزینه زمانی و عملیاتی غیرقابل قبول است. برای راننده‌ای که به دلایل اقتصادی، ریسک جریمه ۲۰۰ هزار تومانی را پذیرفته است، تحمل توقیف چندساعته خودرو و به‌هم خوردن کامل برنامه‌های روزانه، به مراتب سخت‌تر و پرهزینه‌تر از جریمه نقدی خواهد بود.

هرچند این اقدام را در واقع می‌توان اعتراف ضمنی مسئولان به کارآمد نبودن جریمه مالی ۲۰۰ هزار تومانی محسوب کرد. طرح‌های مدیریت ترافیک زمانی موفق‌ هستند که شهروند بتواند بدون خودرو شخصی، با سهولت به محل کار یا فعالیت خود برسد اما در بسیاری از شهرهای ایران، از جمله تهران، ظرفیت حمل‌ونقل عمومی با نیاز واقعی فاصله دارد.

اتوبوس‌ها فرسوده‌ هستند، تعداد واگن‌ها در خطوط فعال مترو کافی نیست و فاصله حرکت قطارها به‌ویژه در ساعات غیرپیک افزایش پیدا کرده است. درنتیجه افرادی که هر روز باید بین محل کار و منزل بالای ۲۰ تا ۳۰ کیلومتر مسیر را طی کنند به ناچار سراغ تاکسی اینترنتی می‌روند تا اجرای طرح زوج‌ و فرد از درب منزل عملاً آنها را در برابر یک دوراهی پرهزینه قرار دهد.

چرا با وجود برخورد پلیس، هنوز قانون زوج و فرد را دور می‌زنند؟

جریمه ۲۰۰ هزار تومانی و حتی توقیف ساعتی خودرو در ظاهر باید بازدارنده باشد اما میزان بازدارندگی همین مجازات‌ها هم کافی به نظر نمی‌رسد. وقتی راننده احساس کند احتمال ثبت تخلف یا برخورد پلیس پایین است، خود را مقید به قانون نمی‌داند.

تجربه نشان داده بخش‌هایی از شهر بدون دوربین است. در مناطق کم‌تردد و ساعات خلوت روز نیز احتمال برخورد با پلیس پایین می‌آید و به کمک مسیریابی هوشمند نیز می‌توان از دست قانون قرار کرد. همه ایم عوامل باعث می‌شوند انگیزه تخلف افزایش پیدا کند.

آیا افزایش مبلغ جریمه طرح زوج‌ و فرد از درب منزل، تنها راه‌حل است؟

آیا می‌توان مبلغ جریمه را به قدری بالا برد که برای عموم مردم ترسناک باشد؟ قطعا الان چشم بعضی‌ها برق می‌زند اما نه؛ این نمی‌تواند راه‌حل مسئله باشد.  

ایده‌هایی مانند طرح زوج‌ و فرد از درب منزل سال‌هاست اجرا می‌شوند ولی در نبود داده‌های دقیق و کارشناسی هرگز مشخص نشده سهم واقعی خودروهای شخصی در کل آلودگی هوا چقدر است و چطور می‌توان سهم منابع آلاینده دیگر مثل صنایع، موتورسیکلت‌ها، منابع ثابت آلاینده یا خودروهای سنگین فرسوده را اندازه گرفت.

از طرف دیگر تا وقتی هزینه وقت و کیفیت استفاده از حمل‌ونقل عمومی بیش از رقم جریمه باشد، شک نکنید هر طرح محدودکننده‌ای با شکست مواجه خواهد شد و در نهایت به ناکارآمدی طرح زوج‌ و فرد از درب منزل دامن می‌زند. شاید بد نباشد در روزهای بحرانی به جز برخورد قهری و سخت‌گیری با متخلفان واقعی، ایده‌هایی مثل اعمال تخفیف و تخصیص یارانه بر حمل‌ونقل عمومی را هم امتحان کنیم.