تعزیه صرفاً هنری نمایشی نیست بلکه در آن می‌توان تجمیعی از هنرهای دیگر را هم مشاهده کرد. برای نمونه؛ نقاشی و موسیقی نیز در تعزیه وجود دارد اما با وجود چنین ظرفیتی این هنر آیینی به حال خود رها شده است.
مخاطب ایرانی و برخی از شیعیان کشورهای مسلمان با تعزیه آشنایی زیادی دارند اما هرگز به عنوان هنر نمایشی اصیل ایرانی به جهان صادر نشده تا مردم دنیا با آن آشنا شوند.
پیرامون این موضوع در قدم نخست، خبرنگار ایکنا با عباس مرادی؛ پژوهشگر تعزیه، تعزیه‌خوان، جانشین مدیر مجمع تعزیه طاها و دبیر سه دوره مسابقه سراسری تعزیه گفت‌وگو کرده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.
ایکنا – گفت‌وگو را با این موضوع آغاز می‌کنیم. چرا تعزیه به عنوان تنها هنر نمایشی اصیل ایرانی، رها شده است؟
با وجود اینکه تعزیه نسبت به گذشته وضعیتی بهتری پیدا کرده، باید اذعان کرد هنوز به صورت مناسبی از سوی مسئولان هنری پذیرفته نشده و نگاهی سلیقه‌ای به آن می‌شود. بی‌توجهی در این رابطه باعث شده، تعزیه به عنوان هنری که سرشار از علوم است، مهجور بماند. تصور اشتباه دیگری که مسئولان نسبت به تعزیه دارند این است که فکر می‌کنند چون تعزیه هنری مردمی است، باید رها شده تا مردم کارهای آن را پیش ببرند!
برای درک بهتر از کارکرد علمی تعزیه به بحث؛ شعر، رنگ و موسیقی در تعزیه اشاره می‌کنم. هر رنگی در تعزیه برای خود کارکرد نمادین خود را دارد. رنگ زرد با دستگاه نوا همخوانی دارد. رنگ‌های دیگر تعزیه هم، چنین ویژگی‌های با خود به همراه دارند ولی به دلیل نشناختن کارکرد‌های علمی تعزیه برخی مواقع شاهدیم خطاهایی در این رابطه صورت می‌گیرد. برای مثال گاهی مواقع بر تن حر رنگ بنفش پوشانده می‌شود درصورتی‌که حر، زرد می‌پوشد. نکته بعد اینکه تعزیه برای هر مناسبت مجلسی دارد. تعزیه از عاشورا گرفته تا میلاد امام زمان (عج) مجلس دارد. از دیگر مجالسی که در تعزیه وجود دارد و ما از آن بی‌خبریم می‌توان به؛ تعزیه عید غدیر، تعزیه حضرت عیسی (ع) یا تعزیه حضرت یوسف (ع) و… اشاره کرد. اما به دلیل نگاه سلیقه و عدم شناخت مسئولان هنری، تعزیه با چنین ظرفیتی به حال خود رها شده است.
اگر از تعزیه به شکلی شایسته استفاده شود انتظار می‌رود در تمام ایام و مناسبت‌های مذهبی از آن بهره برد حتی معتقدم این شکل از هنر قابلیت این را دارد که در قالب برنامه‌هایی نظیر «هفت» مورد نقد و بررسی قرار گیرد. در این راستا تأکید می‌کنم باید برنامه‌ای علمی پیرامون تعزیه در سیما اجرا شود که دیگر شاهد اشتباهاتی در رنگ‌ها یا موسیقی تعزیه نباشیم.
ایکنا – تعزیه هنری است که به دلیل داشته‌های خود این ظرفیت را دارد که به دیگر کشورها به ویژه کشورهای شیعه صادر شود. به این خواسته چگونه می‌توان دست یافت؟
به دلیل تنوع هنری که در تعزیه وجود دارد این هنر قابلیت لازم را برای ترویج فرهنگ اسلامی داراست. حاج آقا خوانساری یک جمله مهم دارد. وی می‌گوید گاهی مواقع تعزیه قادر است تأثیراتی بیشتر از منبر و سخنرانی داشته باشد. این نکته را هم مقام معظم رهبری بارها مورد تأکید قرار داده‌اند که هر کاری با زبان هنر جریان‌سازی بیشتری دارد. تعزیه به عنوان هنری؛ ایرانی، سنتی و شیعی بهترین ابزار برای انتقال اشاعه فرهنگ اسلامی است. قدرت تعزیه تنها در تبلیغ مفاهیم اسلامی خلاصه نمی‌شود بلکه به واسطه این هنر می‌شود فرهنگ ایرانی را نیز به مردم دنیا منتقل کرد.
نمود فرهنگ ایرانی در اشعار تعزیه به خوبی نمایان است حتی در بحث لباس هم شاخصه‌های فرهنگ ایرانی را شاهد هستیم. خصیصه ایرانی بودن را در رنگ و موسیقی هم می‌توان مشاهده کرد. برای نمونه وقتی در تعزیه حر، او می‌خواهد خود را به سپاه اشقیا معرفی کند، شخصیت‌هایی از شاهنامه را مثال می‌زند.
ایکنا- فیلمسازان بزرگی چون پیتر بروک تحت تأثیر این هنر قرار گرفته و از آن به عنوان هنری مثال‌زدنی نام می‌برند. این امر نشان می‌دهد تعزیه می‌تواند کارکرد جهانی داشته باشد. نظر شما چیست؟
تعزیه تنها هنری است که داستان‌هایش بارها گفته شده اما بازهم مردم مشتاقانه آن را دنبال می‌کنند. این امر نشان از جذابیت بالای این شکل از هنر دارد. برای همین تعزیه مورد توجه همه مردم جهان قرار می‌گیرد. امتیاز دیگر تعزیه که باعث جذابیت جهانی آن شده، استفاده تجمیعی است که از هنرهای مختلف در تعزیه وجود دارد. در تعزیه می‌توان علاوه بر تئاتر و هنر نمایش؛ موسیقی یا نقاشی را هم مشاهده کرد. پس طبیعی است مخاطب جهانی وقتی این امتیاز را می‌بیند با آن ارتباط برقرار کند.
سال 83 استاد علاءالدین قاسمی چند مجلس تعزیه را در آمریکا اجرا کرد. استقبال از این برنامه، خیره‌کننده بود؛ به‌نحوی‌که گروهی که برای اجرای در 10 شب برنامه‌ریزی کرده بودند مجبور شدند 40 شب اجرا داشته باشند.
ایکنا – با توجه به امتیازاتی که برای تعزیه برشمردیم راهکار رونق تعزیه در داخل و خارج از مرزها چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مسئولان ارشاد، بزرگان و اساتید تعزیه را گرد هم آورند تا ساختاری برای تعزیه تعریف شود. وقتی این امر رخ داد بحث آموزش هم شکل می‌گیرد. آموزش باعث خواهد شد تا نیروهای جوان به شکلی تخصصی و باکیفیت تعزیه را بیاموزند. همچنین این اتفاق باعث می‌شود تصحیح اشتباهات تعزیه شکل گیرد. وقتی مجموع این کارها را کنار هم قرار دهیم، تعزیه‌ای خواهم داشت که در آن کیفیت حرف نخست را می‌زند. نتیجه این اتفاق هم درنهایت موجب اعتلا و رونق تعزیه در داخل و خارج از مرزها خواهد شد.
ایکنا – سؤال پایانی به آسیب‌هایی مربوط می‌شود که اگر تعزیه از آن در امان باشد اتفاقات خوبی را شاهد خواهیم بود. آیا با به شناخت نواقص می‌توان گامی در جهت صدور بیشتر تعزیه برداشت؟
روی دو نکته تأکید ویژه دارم. ابتدا بحث اشعار است که باید از غنای لازم بهره برده باشد. دوم، آوازخوانی‌ها در تعزیه نباید به سمت مداحی رود و باید ویژگی‌های خود تعزیه را داشته باشد. این ملاحظات اگر انجام شود مطمئن باشد تعزیه خواهد توانست علاوه بر داخل در خارج از مرزها هم جذابیت خود را داشته باشد.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
source