حقیقت سر نیزه پیشاپیش کاروان حرکت می‌کند + فیلم

ایام محرم سراسر کشور به نام و یاد حسین بن علی (ع) مزین شده است. سینما نیز همسو با دیگر بخش‌های جامعه با اکران فیلم «شور عاشقی» به کارگردانی داریوش یاری شمایل عاشورایی به خود گرفته است. 

داریوش یاری فارغ التحصیل کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی است. وی در سال ۱۳۸۰ نخستین فیلم سینمایی خود به نام «دخیل» را کارگردانی کرد و علاوه بر سینما، سریال‌های تلویزیونی، فیلم‌های تلویزیونی و مستندهای زیادی را در کارنامه خود دارد. یاری با فیلم «یونس» در چهارمین جشنواره فیلم یاس موفق به کسب یاس زرین بهترین کارگردانی شد. خبرگزاری ایکنا با وی گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.

ایکنا –  در اکثر آثار شما رنگ‌وبویی از عاشورا را می‌توان حس کرد. در ابتدای بحث از فضای حاکم بر فیلم‌هایتان حرف بزنید و پیرامون رمز عاشقی خودتان به ابا‌عبدالله (ع) بگویید.

هر فردی که در فضای فیلمسازی مشغول به کار است حتماً از پی دغدغه‌ای دست به ساخت فیلم می‌زند. لطف و مهر سیدالشهدا (ع) نیز روزی من بوده است. من نذر داشتم در کوچه‌پس‌کوچه‌های وسوسه‌برانگیز موضوعات مختلف رهاشده، در مسیر ابا‌عبدالله (ع) و کارهای محرمی قدم بردارم. این عشق از زمانی که فیلم کوتاه می‌ساختم آغاز شد و تا امروز ادامه دارد. «اهل سوگ»، «کربلا جغرافیای تاریخ»، «دخیل» و «شور عاشقی» از جمله این تولیدات هستند.

دلیل علاقه من به این موضوع را خیلی‌ها می‌پرسند. چرا موضوع عاشورا را در کارهایم لحاظ کرده و رها نمی‌کنم؟ هراندازه فکر می‌کنم این نتیجه حاصل می‌شود که تنها با یک‌ چیز می‌توانم قلبم را آرام نگاه دارم. این من نیستم که این فضا را انتخاب کرده‌ام، بلکه انشالله این فضا است که مرا انتخاب کرده است. برای همین از همه می‌خواهم دعا کنند هیچ وقت اباعبدالله (ع) دست مرا رها نکند و همیشه دلم گره‌خورده باشد به این خاندان تا بتوانم در فضاها و بسترهای مختلف، ابعاد گوناگون این فضا را نشان دهم.

ایکنا –  در فیلم  «کربلا جغرافیای تاریخ» چه روندی طی شد تا «شور عاشقی» شکل گرفت؟ نگاه متفاوت فیلم به عاشورا  از کجا ناشی می‌شود؟

فیلم مستند سینمایی «کربلا جغرافیای تاریخ» اثری است که به واسطه هنرها و آیین‌های ایرانی می‌خواهد به ما بگوید چگونه این شخصیت‌ها تبدیل به اسطوره شده و این حادثه تبدیل به حماسه شد تا مخاطب نقش و تأثیر خود را در این شکل‌گیری دیده  و با افتخار به لبیک یا حسین (ع) گفتنش افتخار کند. وقتی عاشورا تبدیل به حماسه می‌شود در مناسبات و رویدادهای اجتماعی همه دوران کارکرد خودش را نشان می‌دهد تا ثابت شود کل یوم عاشورا کل ارض کربلا است.

همه ما جو عجیبی را در سال 98 پشت سر گذاشتیم و هر طرف خود را محق می‌دانست. حسین (ع) تو چراغ هدایت هستی. آمدم سراغت تا در این برهه زمانی و در این مسائل اجتماعی که در کشورم اتفاق می‌افتد چراغی بتابانی تا من مسیرم را درست پیدا کنم. جایی خدمت دوستی عرض کردم، رفتنم به سراغ حوادث بعد از واقعه عاشورا، صرف نگاه تاریخی نبود که نعل به نعل تاریخ را از من می‌خواهید.  فیلمی که بخواهد صرفاً نبش قبر تاریخی کند دردی را دوا نمی‌کند. حسین بن علی (ع) سال 61 هجری شهید شد اما چه در آن شهادت وجود دارد که هر سال این داغ را برای خودت تازه می‌کنی؟ چه می‌خواهی از حسین (ع)؟ از حسین (ع) تاباندن را می‌خواهم تا در زمان حال مسیر حق و حقیقت را به من نشان دهد.

وقتی به ماجرای اسارت خانواده حسین (ع) نگاه کردم، دیدم عجیب است در عاشورا، دشت مشوش راست و دروغ‌ وجود داشت. شمر و مأمورانش  مدام آدم‌هایی را پیش روی کاروان به منازل می‌فرستادند تا بگویند ما بر این کفار فاتح شدیم و این‌ها کفار هستند که از دین خارج شده‌اند! شمریان با دروغ و فریب  فضا را به گونه‌ای می‌کنند تا نفهمیم حقیقت چیست؟ حقیقتی که بر سر نیزه است و پیشاپیش کاروان در حال حرکت است.

این جهل و آگاهی که در سوی دیگر میدان است نبردی همیشه و هرلحظه را به وجود می‌آورد و اگر توانستیم خود را از جهالت نجات دهیم، بزنگاه تاریخی شکل می‌گیرد. ما هیچ فرقی با حر نداریم. تازه ما گناه‌مان کمتر است زیرا راه را بر حسین (ع) نبستیم. ما که حسین (ع) را تشنه نگاه نداشتیم. حسین (ع) لحظه آخری که حر برگشت او را بخشید ما هم می‌توانیم به این بینش برسیم. البته نباید مدعی شویم زیرا فرق آقا امیرالمؤمنین (ع) را مدعیان دین خدا شکافتند. خلفای مدعی بنی‌عباس نیز با شعار رضای آل محمد آمده بودند ولی امام رضا (ع) را به شهادت رساندند. یک مقدار احتیاط کنیم تا زمانی که با ادعا درباره دین حرف می‌زنیم راه را به خطا نرویم. خودمان را به درک و فهمی برسانیم تا نگذاریم مرز بین جهالت و آگاهی به هم بریزد زیرا آنگاه است که مرز بین راست و دروغ به هم می‌ریزد و نتیجه این دشت مشوش، سرگردانی می‌شود. در چنین شرایطی احساس کردم مناسبات اجتماعی خودبه‌خود رویم تأثیر می‌گذارد و نتیجه آن در «شور عاشقی» زنی می‌شود که صدایش نمی‌گذارد جای راست و دروغ تغییر کند.

داستان «شور عاشقی» را در قالب فیلمی کوتاه نوشته بودم در ادامه نیز بارها نسخه سینمایی آن را نوشتم. در ابتدا شخصیت اصلی من در شور عاشقی عبدالرحمان بود ولی وقتی جامعه بر من تابید و من نیز سوی نگاهم سمت نینوا بود، آموزه‌هایم قصه را این‌گونه کرد. این صادقانه‌ترین حرفی است که می‌توانم بگویم.

ایکنا –  درحالی‌که در سینمای جهان بیش از 200 فیلم درباره مسیح (ع) ساخته‌شده است چرا تا به این اندازه در کشورمان پیرامون اهل‌بیت (ع) آثار اندکی داریم؟

برای اینکه فیلم ساخته شود امکانات مختلفی نیاز است. در این عرصه سینماگرانی نیز باید باشند که دغدغه چنین کارهایی را دارند. همچنین نیاز به مدیرانی داریم که در پس ادعاهایی عجیبی که دارند در بزنگاه حساس پای این کارها بایستند. صادقانه می‌گویم اگر فردی چون آقای زین‌العابدین (مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی) در فارابی پشت این کار قرار نداشت این فیلم هیچگاه تولید نمی‌شد. من فیلمنامه «شور عاشقی» را به مدیران قبل‌تر فارابی و دیگر نهادهای دولتی و فرهنگی داده بودم اما هیچ‌یک از آن‌ها این فیلمنامه را تحویل نگرفتند. در چنین شرایطی برای من بسیار دلگرم‌کننده بود مدیری چون زین‌العابدین به من می‌گوید وظیفه ما است از چنین کارهایی حمایت کنیم. من در این 32 سالی که در سینما و تلویزیون کار می‌کنم شاید دو یا سه مورد نظیر برخوردی که زین‌العابدین با من داشت را تجربه کرده بودم.

بخش جدی سینما و تلویزیون که به عنوان کارشناس و منتقد آن‌ها را می‌شناسیم مسئله بعدی هستند. این افراد فضاهای مجازی را هدایت می‌کنند و حاضر به حمایت از تولیداتی با محوریت عاشورا نیستند! وقتی از این افراد سوال کردم چرا از «شور عاشقی» نظیر آثاری چون «تگزاس» و «فسیل» حمایت نمی‌کنند، گفتند؛ محتوای این فیلم مناسب صفحه آن‌ها نیست! معنای این حرف خیلی تأسف‌آور است. می‌فهمم هر فردی به‌اندازه معرفتش به میدان می‌آید اما این حرف خیلی بی‌معرفتی است. درباره تبلیغات شهری هم باید بگویم تلاش‌هایی انجام‌شده که بیلبوردهای شهری به این فیلم داده شود اما تا امروز هنوز بیلبوردی به فیلم اختصاص داده نشده است.

در چنین شرایطی باید در طول سال روی این امر بحث شود که آیا فقط وظیفه سینماگر است که در این حوزه حرف زند یا اینکه مدیران باید در این رابطه هزینه کنند؟ به‌نظرم زور افرادی که سعی می‌کنند در این حوزه (عاشورا) فیلمی ساخته نشود بسیار بیشتر است! نمی‌فهم چرا چنین شرایطی حاکم شده است. برای همین جواب مشخصی پیرامون دلایل این کم‌کاری ندارم.

«شور عاشق» بیرقی است که در سینما برپاشده است. تک تک ما می‌توانیم کمک کنیم که این  بیرق، پرچمی شود که در سینما از فیلم‌های عاشورایی حمایت شود یا اینکه می‌تواند تبدیل به فیلم‌هایی شود که پیش‌ازاین در این عرصه تولیدشده و به حاشیه رانده شده‌اند. متأسفم که بگویم به دلیل شرایط موجود از پس هر 20 سال یک فیلم امام حسینی در سینما ساخته می‌شود.

ایکنا – برخی مواقع برخورد خوبی با آثار عاشورایی صورت نمی‌گیرد. این مسئله تا چه اندازه روی تولید این دست آثار در آینده تاثیر می‌گذارد؟

رفتاری که با فیلم «روز واقعه» در جشنواره فیلم فجر شد را از حافظه تاریخی خود پاک نکنید. ما استاد این هستیم که قتلگاه درست کنیم. بنشینیم منتقدانه درباره فیلم حرف بزنیم اما چگونه به خود اجازه می‌دهیم با دیدن تنها 15 دقیقه از فیلم درباره آن طومار بنویسیم! می‌دانید یک جمعی باید حرکت کند. سینماگر، مدیر، منتقد و مردم باید همدوش یکدیگر از کارهای عاشورایی حمایت کنند. فیلم «شور عاشقی» قرار نیست بگوید برای اولین بار فیلمی درباره حضرت زینب (س) ساخته‌ شده است. این فیلم همتی بود که شکل گرفت. حتماً فیلم غلط‌هایی دارد اما منصفانه و مؤدبانه درباره آن حرف بزنیم زیرا چنین رفتاری کمک می‌کند تا دوباره شهرام اسدی، احمدرضا درویش، داریوش یاری و… راغب شوند چنین فیلم‌هایی بسازند.

وظیفه من این است زینبی (س) را نشان دهم که به واسطه امام حسین (ع) ما را به عزت رسانده است. زینب (س) صاحب عزت است. من باید این بخش را نشان دهم. من حق ندارم روضه صرف بگویم. اگر دلتنگ روضه باشیم به حسینیه‌ها و مساجد که خود نیز علاقه‌مند به آن هستم پناه می‌بریم ولی من به عنوان فیلمساز در سینما موظف هستم خاندان اهل‌بیت (ع) را با عزت ترسیم کنم. با این توضیحات طیف دوم که همان بچه مسجدی‌ها هستند، نسبت به این فیلم رفتار منفی از خود نشان دادند! طیف سوم بخش خاکستری هستند که ممکن است فیلم را دیده یا نبیند. ما باید تلاش کنیم طیفی را که مدعی هستند این فیلم را دیده و تبلیغ کنند.

«شور عاشقی» با یک بودجه متعادل فیلم اجتماعی روز ساخته‌ شده است. باید بگذاریم فیلم‌هایی اینچنینی نفس بکشند. در ایام فجر بارها دیده‌ام که چگونه این فیلم‌ها را خفه می‌کنند! این سینما به زور روی پا خود ایستاده است پس آن را زمین نزنید. من قرار نیست با این فیلم مدعی ساخت «بن هور» شوم اما وقتی قرار است در گوشه گوشه فیلم نکته‌ای وجود داشته باشد که به گروهی بربخورد دلیلی می‌شود تا در ایران و دیگر کشورهای اسلامی کسی جرات نزدیک شدن به این موضوعات را نداشته باشد. وقتی این فیلم را دیدید تنها نیمه‌ خالی لیوان را نبینید، بلکه بخش‌های پر لیوان را هم مشاهده کنید.

در این میان منتقدان و کارشناسان می‌توانند مردم را تشویق به تماشای این دست کارها کنند. چرا منتقدان با این دست فیلم‌ها به‌گونه‌ای برخورد می‌کنند که زمین بخورند. اما جالب است همین منتقدان چند سال بعد از فیلمی که به آن حمله کردند، تعریف می‌کنند. من این امر را در «کربلا جغرافیای تاریخ» به خوبی دیدم. این فیلم را در جشنواره زدند اما شش ماه دیگر یکی از داوران در بین‌الحرمین برای رفتاری که با این فیلم داشته از من حلالیت طلبید. وقتی چنین رفتارهای را دیدم یاد جمله عباس کیا‌رستمی افتادم که می‌گفت فیلم خوب، روزی که ساخته می‌شود، دیده نخواهد شد بلکه باید اجازه داد غبار زمان روی آن بنشیند تا معلوم شود آن اثر چه فیلمی است.

 ایکنا – در ادامه این گفت‌وگو درباره مراحل تحقیقی فیلم بگویید و بفرمایید از چه بخش‌هایی برای «شور عاشقی» تأییدیه گرفتید؟

من به واسطه فیلم «کربلا جغرافیای تاریخ» پژوهش‌های خوبی در حوزه تاریخ صدر اسلام انجام داده بودم. وقتی تصمیم گرفتم فیلمنامه «شور عاشقی» را شروع به نگارش کنم تحقیقات بیشتری انجام دادم تا به یک بدنه‌ای در داستان رسیدم. در این میان نگرانی‌‎هایی داشتم. دوستانی چون حبیب ایل‌بیگی به من گفتند، مسیر را با گام‌های محکم جلو بروم تا جواب برای سؤالات تاریخی پیرامون فیلم داشته باشم پس سراغ افرادی رفتم که در این حوزه متخصص هستند. ابتدا به سمت آیت‌الله اختری رفتم که بنیاد بین‌المللی عاشورا را مدیریت می‌کنند. وی فیلمنامه را خواند و جلساتی در این رابطه گذاشت تا شبهات برطرف شود. در ادامه بازهم ضروری دانستم فیلمنامه از سوی استاد تاریخ دیگری کارشناسی شود. پس سراغ رجبی‌دوانی رفتم. از او خواستم فیلمنامه را بخوانند. وی موارد زیادی را یادآور شد که لحاظ کردم. بعد از گفت‌وگو‌های فراوان وی تائیدیه خود را به من دادند. در کنار این مشاوره‌ها، هنوز نیازی وجود داشت آنهم تبحر در فرم و زبان فیلم بود. سراغ مجید مجیدی رفتم. در تمامی فیلم‌های مجیدی بوی خدا حس می‌شود. وی به شدت سختگیر است و به راحتی با هر چیزی کنار نمی‌آید. وی در حوزه آثار دینی صاحب‌نظر است. وقتی مجیدی فیلم را بعد از تدوین که حدود 150 شده بود، دید حدود 40 دقیقه آن را کم کرد. وی به من پیشنهاد گفتار متن را داد. همچنین پایان فیلم را در آغاز «شور عاشقی» قرار داد. از این بابت هم خدا را شکر می‌کنم. کنار این کمک‌ها که از سوی افراد مختلف صورت گرفت باید پژوهش‌های خود را که سال‌ها انجام داده بودم را نیز اضافه کنم.

ایکنا – در انتها، درباره انتخاب عوامل فیلم «شور عاشقی» توضیح دهید.

فیلمنامه را برای برخی بازیگران فرستادم تا بخوانند. تعدادی از آن‌ها پیام می‌فرستادند آیا مردم هنوز از این دست آثار استقبال می‌کنند؟ به‌هرحال می‌دانستم کاراکتر اصلی فیلمم (شهره موسوی) نمی‌تواند هر فردی باشد. او باید انگیزه لازم را برای ورود به این کار داشته باشد. این فیلم در ایام محرم و درست بعد از عاشورا سال گذشته جلوی دوربین رفت و گروه در گرمای تابستان عازم کویر، خور و بیابانک شد.

کاراکتر شمر، خیلی ویژه است. برای این نقش پیام احمدی‌نیا انتخاب شد. وی وقتی فیلم را خواند با انگیزه خاصی به این کار ورود کرد. بعد از گفت‌وگو با این بازیگر، دریافتم او می‌داند که با این نقش قرار است چه کاری انجام دهد. وی می‌داند قرار نیست شمری را بازی کند که پیشتر بارها تصویر شده است. او قرار بود شمری را بازی کند که حافظ قرآن است و در کنار علی (ع) جنگیده است. در روند تولید نیز متوجه شدم احمدی‌نیا یک دوست و کارگردان در کنارم است. درباره مهدی زمین‌پرداز هم باید بگویم در ابتدا انتخاب دیگری داشتم اما وقتی به او رسیدم متوجه شدم همان فردی است که در زمان نگارش سناریو به وی فکر کرده بودم. این نکته را به خودش هم گفتم. بازیگران دیگر هم بعد از خواندن فیلمنامه و طی جلساتی که با آن‌ها می‌گذاشتم انتخاب می‌شدند.

دیالوگ‌های فیلم را حسین مهکام نوشته‌ است. موسیقی «شور عاشقی» را نیز مسعود سخاوتمند انجام داد. در آغاز مجیدی گفت اگر موسیقی که سخاوتمند برای فیلم ساخت خوب از کار در نیامد برای اکران عمومی موسیقی دیگری استفاده کنیم و حتی اگر لازم شد در خارج از کشور ساخته شود اما بعد از ساخت موسیقی مجیدی هم از کیفیت موسیقی سخاوتمند، اظهار رضایت کرد. این آهنگساز در جشنواره فجر هم کاندید سیمرغ شد.

طراح صحنه «شور عاشقی» در این کار با سختی‌های زیادی روبه‌رو بود چون ما در این فیلم دکور نداشتیم. من برای یافتن لوکیشن فیلم سه ماهی وقت گذاشتم تا درنهایت به خور و بیابانک رسیدم. وقتی به این مکان دست یافتیم طراح صحنه نیاز داشت با اندک تغییراتی و به کمک جلوه بصری بتواند فضای مورد نیاز ما را درست کند. خوشبختانه آقای حسینی، طراح صحنه فیلم توانست به خوبی از عهده کار برآید.

در انتها می‌خواهم از تک تک افراد گروهم به ویژه مسعود زمانی مدیر تولید که کمک کردند این فیلم ساخته شود، تشکر کنم.  از مردم می‌خواهم «شور عاشقی» را در سینماها به عنوانی خیمه‌ای از امام حسین (ع) در نظر گیرند و مطمئن باشند از زمانی که برای دیدن فیلم گذاشته‌اند راضی خواهند بود.

گفت‌وگو از داوود کنشلو

انتهای پیام