وقتی از تعزیه حرف به میان می‌آید عموماً با پیشکسوتان عرصه بازیگری در این هنر صحبت می‌شود که در جای خود امری لازم اما برای شناخت کامل این هنر ناب ایرانی ناکافی است چرا که تعزیه هنری چندوجهی است که در آن از موسیقی، صحنه‌آرایی، نمایشنامه و … نیز استفاده می‌شود و هنرمندانی هستند که در این عرصه فعالیت می‌کنند.
از این رو خبرنگار ایکنا پیرامون موضوع تعزیه در یازدهمین گام با مجید ربانی؛ نوازنده تعزیه گفت‌وگویی انجام داده که در ذیل آمده است.
ایکنا – پیرامون ظرفیت‌های تعزیه با پیشکسوتان این هنر آیینی گفت‌وگوهایی انجام داده‌ایم اما برای رسیدن به زوایای جدیدتر از شما که سال‌هاست در حوزه نوازندگی موسیقی تعزیه فعالیت دارید می‌خواهیم نظرتان را جویا شده‌ایم.
تعزیه بر گردن هنر این سرزمین حق بزرگی دارد. برای مثال در مقطعی موسیقی کشورمان در حال از بین رفتن بود اما تعزیه توانست این هنر را نجات دهد. در تعزیه، موسیقی با سنت پیوند خورد و به نقطه و جایگاه شایسته‌ای رسید. تعزیه از دیدگاه من کامل‌ترین شکل هنر است زیرا در خود چند هنر را جای داده است. این خصیصه را در هیچ هنر دیگری نمی‌توان مشاهده کرد.
بگذارید از بحث رنگ در تعزیه شروع کنم. استفاده از رنگ یکی از اتفاقات زیبا و معنادار تعزیه است. در این هنر آیینی هر رنگ، معنای خاص خود را دارد و برای شخصیتی خاص در نظر گرفته شده است حتی این ترکیب‌بندی رنگ را در پرهایی که سر کلاخودها قرار می‌گیرد هم مشاهده می‌کنیم. در موسیقی تعزیه نیز هر دستگاه تعریف خاص خود را دارد و مشخص است در کجای تعزیه چه ردیفی خوانده شود. در موسیقی تعزیه هر نقش، یک ردیف و دستگاه خاص می‌خواند. این امر نشان از نظمی دارد که تعزیه برای موسیقی قائل شده است.
بحثی دیگر که می‌خواهم به آن اشاره کنم به میزانسن‌هایی مربوط می‌شود که تعزیه انجام می‌دهد. برخی مواقع تعزیه در خیابان انجام می‌شود. در همین مکان هم میزانسن به شکل درست انجام می‌شود. این ظرفیت تعزیه در حالی است که امکان چیدن میزانسن در معابر عمومی امری بسیار دشوار است.
ایکنا – برخی از منتقدان موسیقی تعزیه بر این باورند که کپی‌برداری‌هایی که در موسیقی تعزیه انجام می‌شود به تعزیه ضربه زده است. نظر شما پیرامون این مسئله چیست؟
به این موضوع نمی‌توان یکجانبه نگاه کرد. نوآوری و بدعت‌ها در جای خود اقدامی پسندیده است اما این امر باید تحت تأثیر قواعد و اصول تعزیه باشد پس در جایی که بدعت‌ها بدون قواعد تعزیه انجام می‌شود شاهد اتفاقات ناخوشایند هستیم اما در مواقعی که اصول تعزیه محفوظ می‌ماند اتفاقات خوبی را شاهد هستیم. برای تشخیص و نظارت تعزیه نیز افرادی خارج از این هنر نمی‌توانند نظر دهند بلکه تنها معین‌البکا و بزرگان تعزیه هستند که قادرند اظهار نظر کنند.
ایکنا – در این بخش از گفت‌وگو به بحث صدور تعزیه می‌پردازیم. وقتی این هنر در کشورهای اروپایی اجرا می‌شود با استقبال خوبی مواجه شده‌اند درحالی‌که بسیار از مخاطبان آن حتی مسلمان نیستند. چرا تعزیه را باید غربیان بپسندند؟
غربیان هر آنچه در تعزیه می‌بینند برایشان تازه و جذاب است. در تعزیه هیچ چیز از غرب وام گرفته نشده است حتی در موسیقی تعزیه باوجوداینکه، ساز ترومپت غربی است اما نوایی که از آن شنیده می‌شود کاملاً ایرانی است. این مسئله را در حوزه طراحی لباس هم به خوبی شاهد هستیم. ممکن است ما نمایشنامه هملت را به بهترین شکل روی صحنه ببریم یا اینکه یکی از آثار بتهوون را بنوازیم اما غربیان پیشتر خود این کار را انجام داده‌اند پس برایشان دیگر جذابیتی ندارد اما وقتی آنها هنری از کشورمان را می‌بینند که تمام اجزایش ایرانی است آن را پسندیده و جذب آن می‌شوند.
بیشتر بخوانید:
غربیان همچنین شخصیت‌پردازی تعزیه را در هیچ نمایشنامه غربی مشاهده نکرده‌اند. برای نمونه حضرت ابوالفضل(ع) با وجود پیشنهادهای مختلف، هیچ‌گاه به برادر خود پشت نکرد حتی او تا لحظه آخر زندگی جز کلمه آقا برای خطاب قرار دادن برادرش بهره نبرد. این شکل شخصیت‌پردازی هم یکی دیگر از امتیازات تعزیه است که دیگران را جذب خود می‌کند. در بحث موسیقی هم غربیان در تعزیه با شکلی از موسیقی آشنا می‌شوند که تا به حال به گوششان نخورده است. این موضوع هم به نظرم یکی دیگر از جذابیت‌های تعزیه است.
برای صدور تعزیه، دو راهکار مد نظر دارم. ابتدا اینکه اجراهای تعزیه در کشورهای اروپایی تداوم داشته باشد و تنها به ایام محرم و صفر خلاصه نشود. در ضمن تعزیه باید در دانشگاه‌های هنری به عنوان درسی مجزا مورد تدریس قرار گیرد. اگر بتوانیم درگذر زمان ریشه‌های علمی تعزیه را تقویت کنیم، قادر خواهیم بود از طریق دروس دانشگاهی هم این هنر را صادر کنیم. نکته دیگر اینکه تعزیه نباید محلی برای مال‌اندوزی شود چون فردی که می‌خواهد در تعزیه فعال باشد تنها انگیزه‌اش باید نوکری امام حسین(ع) باشد تا تبعات نوکری اباعبدالله(ع) بتواند به صدور این هنر کمک کند.
وقتی می‌خواهم به صدور تعزیه فکر کنیم در ابتدا باید بر جذب ایرانیان خارج از کشور تمرکز داشته باشیم چون اگر در قدم اول آنها را به سمت تعزیه بکشانیم مطمئناً در ادامه به جذب خود غربیان خواهد انجامید.
ایکنا – بحث پایانی ما در این گفت‌وگو به پیوند فرهنگ ایرانی با تعزیه مربوط می‌شود چرا در برخی از تعزیه‌ها از اسطوره‌های ایران در تعزیه نام برده می‌شود.
تعزیه کاملاً ایرانی است پس طبیعی است که از فرهنگ ایرانی نیز در آن بهره برده شود. اگر نگاه ما به ائمه(ع) ابدی و ازلی باشد درک خواهیم کرد چرا در برخی تعزیه‌های از نام اسطوره‌های ایرانی در تعزیه بهره برده می‌شود اما باید دقت کرد که استفاده از فرهنگ ایرانی در تعزیه نباید شکلی اغراق‌شده به خود گیرد.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
source