هوش مصنوعی و حقوق فرهنگی کودکان؛ آرمان‌شهر یا دیستوپیا؟

خبرگزاری تسنیم‌، محمدمهدی سیدناصری, پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان

هوش مصنوعی (AI) به‌عنوان یکی از فناوری‌های تحول‌آفرین قرن حاضر، نه‌تنها شیوه زندگی انسان‌ها را تغییر داده، بلکه در زندگی کودکان نیز تأثیرات عمیقی به‌جای گذاشته است، از یک‌سو، هوش مصنوعی می‌تواند آموزش، سرگرمی و دسترسی به منابع علمی را برای کودکان تسهیل کند و از سوی دیگر، چالش‌های اخلاقی، قانونی و فرهنگی متعددی به‌همراه داشته است. توسعه‌ فناوری‌های نوین در حوزه‌ هوش مصنوعی، نویدبخش آینده‌ای روشن است؛ اما این پیشرفت‌ها به همان اندازه که فرصت‌آفرین هستند، خطراتی نیز در بر دارند. کودکان به‌عنوان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه، نیازمند توجه ویژه در برابر پیامدهای مثبت و منفی هوش مصنوعی هستند.

از مسائل مرتبط با حریم خصوصی گرفته تا تهدید هویت فرهنگی و اجتماعی، هوش مصنوعی می‌تواند دنیای کودکان را دگرگون کند. هوش مصنوعی با جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، به‌شدت بر حریم خصوصی کودکان تأثیر می‌گذارد. ابزارهای مجهز به هوش مصنوعی، همچون دستگاه‌های هوشمند خانگی و برنامه‌های آموزشی، اطلاعات حساس کودکان را جمع‌آوری می‌کنند که می‌تواند خطراتی نظیر سوءاستفاده داده‌ها و نظارت بیش ‌از حد را به‌دنبال داشته باشد. مطابق با ماده‌ 16 کنوانسیون حقوق کودک، کودکان حق دارند از مداخله غیرقانونی در حریم خصوصی خود محافظت شوند، لذا توسعه‌دهندگان و قانون‌گذاران باید چارچوب‌های سخت‌گیرانه‌ای برای حفاظت از اطلاعات کودکان تدوین کنند.

یکی از مزایای بزرگ هوش مصنوعی، فراهم‌سازی فرصت‌های آموزشی است. سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند آموزش را شخصی‌سازی کنند و منابع آموزشی متنوعی را در اختیار کودکان قرار دهند، بااین‌حال، اتکا به فناوری ممکن است موجب کاهش تعاملات انسانی در فرایند آموزش ـ که برای رشد عاطفی و اجتماعی کودکان حیاتی است ـ شود.

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در مورد هوش مصنوعی، اعتیاد به ابزارهای دیجیتال و محتوای نامناسب است. الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند محتوای مضر یا نابرابر را به کودکان نمایش دهند، در این راستا، لازم است دولت‌ها و شرکت‌های فناوری، قوانینی برای تضمین ایمنی کودکان در فضای مجازی وضع کنند.

هوش مصنوعیمی‌تواند محتوای جهانی را در دسترس کودکان قرار دهد، اما این روند گاهی منجر به تضعیف هویت‌های فرهنگی محلی می‌شود. کودکان در معرض محتوایی قرار می‌گیرند که ممکن است با ارزش‌های فرهنگی بومی آنان سازگار نباشد، برای جلوگیری از این امر، تولید محتوای فرهنگی بومی و ترویج آن باید در اولویت باشد.فناوری هوش مصنوعی، با ارائه سرگرمی‌ها و ابزارهای تعاملی دیجیتال، ممکن است به انزوای اجتماعی کودکان بینجامد.

کاهش تعاملات حضوری با همسالان می‌تواند به افت مهارت‌های ارتباطی و عاطفی منجر شود.ابزارهای هوش مصنوعی با ارائه محتوای متنی یا صوتی می‌توانند نقش مهمی در یادگیری زبان داشته باشند، اما می‌بایست مراقب بود که این ابزارها موجب ساده‌سازی بیش‌ازحد زبان و کاهش دقت در استفاده از ادبیات نشوند.

آیا هوش‌ مصنوعی آرمان‌شهر است یا دیستوپیاست؟

پاسخ به این پرسش به نحوه‌ بهره‌برداری از هوش مصنوعی بستگی دارد! در صورتی که این فناوری در چارچوب اخلاق، قانون و فرهنگ به‌کار گرفته شود، می‌تواند آرمان‌شهری برای کودکان بسازد، در مقابل، سوءاستفاده از هوش مصنوعی و نبود نظارت کافی ممکن است آن را به دیستوپیا بدل کند، حال چه‌راهکارهایی قابل بررسی  است؟

1 ـ وضع قوانین سخت‌گیرانه جهت حفاظت از حریم خصوصی و حقوق دیجیتال کودکان.

2ـترویج سواد دیجیتال؛ والدین و کودکان باید با مزایا و مخاطرات هوش مصنوعی آشنا شوند.