جوان آنلاین: فیلمسازان زن در این دوره از جشنواره فیلم فجر حضوری کمرنگ دارند؛ این گزاره را به راحتی می‌توان از لیست کارگردانان حاضر در این دوره جشنواره فیلم فجر متوجه شد. این در حالی است که اساساً سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی به حضور پرشور فیلمسازان زن خود می‌بالیده است و زنان جزو قشری بودند که از فرصت انقلاب اسلامی بهترین بهره را بردند و حضوری فعال پشت دوربین و در فضای سینما از خود نشان دادند.
به طور کلی در دوره‌های اخیر جشنواره فیلم فجر، زنان حضور کمرنگ‌تری نسبت به دوره‌های گذشته داشتند و مشخص نیست چرا سینمای ایران این سال‌ها برخلاف قبل شاهد ظهور چهره‌های تازه فیلمسازی از میان زنان نبوده‌است. آیا این فقدان را باید در ساختار فکری سینمای ایران طی یک دهه اخیر جست‌و‌جو کرد؟
چهل و سومین جشنواره فیلم فجر همانند دوره قبلی در فضایی مردانه‌تر برگزار خواهد شد. در این دوره تنها یک زن به عنوان فیلمساز به جشنواره می‌آید و خبری از کارگردانان زن دیگر نخواهد بود! بهنوش صادقی به عنوان تنها کارگردان زن این دوره با فیلم سینمایی «مرد آرام» به جشنواره می‌آید که همین حضور نیز با حرف و حدیث‌هایی همراه بوده‌است.
جشنواره ۴۳ با یک فیلمساز زن
مهدی هاشمی، بازیگر پیشکسوت سینمای ایران تهیه‌کننده فیلم «مرد آرام» است و گفته می‌شود هاشمی به خاطر مناسبات خانوادگی و فامیلی، صادقی را به عنوان کارگردان فیلم انتخاب کرده‌است. بهنوش صادقی، خواهر همسر هاشمی است و او به واسطه همین نسبت پس از ۹ سال، دومین فیلم سینمایی‌اش را ساخته است!
سال گذشته نیز همین حرف‌ها پیرامون حضور انسیه شاه‌حسینی وجود داشت. در جشنواره سال ۱۴۰۲، شاه‌حسینی با فیلم ضعیف «دست ناپیدا» به جشنواره آمده بود؛ گفته می‌شد برگزارکنندگان جشنواره برای اینکه ترکیب فیلمسازان کاملاً مردانه نشود، جواز حضور فیلم شاه‌حسینی را در جشنواره داده و خیلی به کیفیت فیلمش کاری نداشته‌اند. این البته نشان می‌دهد مسئولان جشنواره ترجیح می‌دهند زنان مشارکت بیشتری در فیلمسازی داشته باشند و از این موضوع استقبال می‌کنند.
در جشنواره‌های ۴۰ و ۴۱ نیز نسبتاً همین وضعیت بوده و زنان فیلمساز با دو و یک فیلم، کمترین حضور را تجربه کرده‌اند. چنین نسبت پایینی از حضور کارگردانان زن این سؤال را مطرح می‌کند، چرا سینمای ایران طی دست‌کم یک دهه اخیر قدرت و توانایی لازم جهت آموزش و ورود کارگردانان زن حرفه‌ای را ندارد؟ زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور که پویایی خوبی در زمینه‌های هنری دارند، چرا در بحث ورود به حیطه کارگردانی و فیلمسازی بر خلاف دهه‌های پیشین نمی‌توانند بروز و ظهور داشته باشند. البته این حقیقت را نباید از نظر دور داشت که سینمای ایران هر از چند سالی از یک پدیده زن در عرصه فیلمسازی رونمایی می‌کند. اوج این شکوفایی را در دهه اول انقلاب اسلامی شاهد بودیم که طی آن سال‌ها زنان فیلمساز در سینمای ایران غوغا کردند و نام‌هایی، چون رخشان بنی‌اعتماد. تهمینه میلانی و پوران درخشنده و مرضیه برومند خوش درخشیدند و این مسیر البته طی دهه‌های بعد هم ادامه داشت و در دهه ۹۰ نرگس آبیار و نیکی کریمی و تینا پاکروان و منیره قیدی جلوه کردند.
آماری که قدری فروکش کرده است
اگر از آمار جشنواره گذر کنیم، می‌بینیم از ۵۶ فیلم اکران شده در سال ۱۴۰۲، تنها نام چهار کارگردان زن دیده می‌شود. این یعنی حضور زنان در عرصه فیلمسازی در طول یک سال حدود ۱۰ درصد است که هر چند آمار بدی نیست، اما انتظار می‌رود این آمار در سینمای ایران رشد داشته باشد. برای سال ۱۴۰۱، اما تنها نام دو کارگردان زن از میان ۴۸ فیلم اکران شده در سال دیده می‌شود.
نگاهی به آمار زنان فیلمساز در سال ۱۳۹۳ نشان می‌دهد هر چه جلوتر آمده‌ایم، حضور زنان در سینما به عنوان کارگردان قدری فروکش کرده‌است. در سال ۱۳۹۳، یعنی ۱۰ سال پیش، از ۵۴ فیلم اکران شده، ۹ فیلم متعلق به کارگردان‌های زن است. تولید در سینمای ایران در طول یک دهه اخیر همان بوده و در این میان زنان قدری عقب مانده‌اند. البته نباید نگاه به فیلمسازی در سینمای ایران جنسیتی باشد و موضوع سهم‌خواهی در سینمای ایران مانند آنچه در غرب و برخی جشنواره‌ها مثل ونیز و برلین به گوش می‌رسد، دچار مطالبات جنسیتی باشد و خوشبختانه هیچ‌گاه فضای جشنواره‌ها در ایران به ویژه جشنواره فجر چنین نبوده است.
از میان کارگردانان زن نسل‌های گذشته، بخشی از آنها مثل قبل پرکار نیستند و جوان‌تر‌ها نیز کار در شبکه نمایش خانگی را به کار کردن در سینما ترجیح داده‌اند. آیدا پناهنده، نرگس آبیار و تینا پاکروان به عنوان سه کارگردان فعال سال‌های اخیر، ترجیح‌شان سریال‌سازی بوده تا فیلمسازی در سینما. این می‌تواند بخشی از کم شدن آمار باشد، ولی توقف روی چند اسم نشان از ضعف‌های مفرط سینمای ایران در کشف فیلمسازان مستعد دارد.
خوشبختانه سهم‌خواهی وجود ندارد
سهم خواهی برای ورود به عرصه فیلمسازی موضوعی است که سینمای غرب را با یک چالش مواجه کرده است. از مطالبات زنان در جنبش موسوم به «می‌تو» که در هالیوود نزدیک به یک دهه است به شکلی عمیق خود را نشان می‌دهد، حضور فعالانه‌تر زنان پشت دوربین است. ادعا می‌شود این شکاف طی سال‌های اخیر به نسبت گذشته کمتر شده‌است، اما جنبش‌های زنانه‌ای که از شکاف بین دستمزد‌ها حکایت دارد چیز دیگری را نشان می‌دهد. خوشبختانه در ایران پس از انقلاب هیچ‌گاه شاهد سهم‌خواهی زنان برای حضور در جشنواره فیلم فجر نبوده‌ایم و می‌توان مدعی بود کیفیت حضور زنان در این سینما پرنشاط‌تر از آن بوده که به این موضوعات دامن زده شود.
source