ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ شهرداری مشهد با توجه به تجربیات چندین ساله در حوزه‌های مختلف هنری، امسال بخش «گذر‌های هنری» را به جشنواره هنر‌های شهری بهار ۱۴۰۴ اضافه کرد، تا هنرمندان سراسر کشور بتوانند در طراحی ایده‌ها برای این بخش مشارکت کنند. گذر‌های هنری فضا‌هایی هستند که آثار هنری با مضامین مشخص و موضوع‌های اعلام شده، در قالب‌های متنوع در معرض‌دید مخاطبان قرار گرفته‌اند و به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مخاطبان هنگام پیاده‌روی با آثار هنری تعامل دارند. گذر نوکری یا پیرغلامان، گذر تئاتر و نمایش، گذر القاب امام رضا (ع)، گذر بازیافت، گذر نقاشان و خوشنویسان و گذر محفل شهدا از جمله گذر‌های هنری جشنواره امسال هستند، که برخی از آنها در اردیبهشت‌ماه رونمایی خواهند شد.
گذر پیرغلامان، به مداحان، مرثیه‌سرایان و نوا‌های ماندگار مذهبی اختصاص دارد. در این گذر، ۲۸ شخصیت برجسته، تکریم می‌شوند و مخاطبان توانستند بخشی از آثار و نوا‌های ماندگار این هنرمندان را در ره‌باغ حضرت زهرا (س) (جنب حرم مطهر رضوی) بشنوند. گذر تئاتر و نمایش نیز در مسیر درب‌شمالی بوستان ملت تا مجتمع فرهنگی هنری امام رضا (ع) به تازگی جانمایی شده است؛ در این گذر، نقش برجسته‌ای از هشت استاد پیشکسوت حوزه تئاتر و نمایش به‌صورت فلزی و برای اولین بار در ایران نصب شد.
گذر القاب امام رضا (ع) در پیشخوان پایانه مسافربری قرار دارد و به‌گونه‌ای طراحی شده است که مسافران در بدو ورود به مشهد از طریق پایانه مسافربری، از این دروازه عبور خواهند کرد. گذر بازیافت به موضوع مهم بازیافت و تفکیک زباله اختصاص دارد و با طراحی ویژه‌ای، فضایی برای آموزش و تعامل شهروندان با این مقوله فراهم کرده است. این گذر در اردیبهشت‌ماه به بهره‌برداری خواهد رسید.
در گذر نقاشان و خوشنویسان، نمونه‌هایی از آثار تاریخی و معاصر به نمایش درآمده و رویداد‌هایی با همین مضمون در آن برگزار شده است. گذر محفل شهدا نیز در میدان شهدای مشهد، طراحی و بازسازی شده و در ایام خاص مانند شب‌های قدر میزبان علاقه‌مندان به شهدا بود. در ادامه به سراغ چند نفر از طراحان و هنرمندان این بخش رفتیم تا پیرامون آثارشان با آنها به گفت‌و‌گو بپردازیم.
ارائه کاری در شأن شهدا، همراه با زیبایی بصری
سمیه غفوری از هنرمندان حاضر در بخش گذر‌های هنری است که با اثر «محفل مزار شهدا» حضور دارد. او هدف از اجرای این طرح را ارائه کاری در خور شأن شهدا، همراه با زیبایی بصری بیان می‌کند و می‌گوید: مزار شهدا مکانی پرتردد است و مراجعه‌کننده زیادی دارد. این طرح متشکل از دوازده محراب است و به دلیل اینکه حس اوج و عبودیت را می‌رساند از این نماد استفاده کردیم. دو محراب بزرگ‌تر نیز کار کرده‌ایم، که یکی از آنها به سمت قبله و دیگری به سمت حرم امام رضا (ع) است و در مناسبت‌های مختلف می‌توانند محتوای داخل محراب‌ها را تغییر دهند.
در بخش دیگری عکس ۷۲ شهید شاخص کشور را کار کرده‌ایم که شامل شهدای امنیت، غیرت، دانش‌آموز، مقاومت، سلامت و دفاع مقدس هستند. در قسمت ورودی هم عکس ۷۲ شهید فرمانده خراسان جانمایی شده است. ما دو خادم شهید داشتیم یعنی شهید سلیمانی و شهید رئیسی، به همین دلیل عکس این دو شهید را به همراه تصاویر امام خمینی (ره) و آیت‌ا… خامنه‌ای روی ضریح امام رضا (ع) کار کرده‌ایم.
وی می‌افزاید: مخاطبان از این طرح استقبال زیادی داشتند و به بیان خودشان حس خوبی از آن گرفتند. ما از سه رنگ سبز، سفید و طلایی استفاده کردیم.
طولانی شدن روند داوری، چالش بخش گذر‌های هنری
الهه حصاری که اثرش «گذر پیرغلامان» نام دارد، درباره آن با اشاره به‌اینکه این گذر در ره‌باغ حضرت زهرا (س) قرار گرفته است می‌گوید: ما به نیت چهارده معصوم (ع)، چهارده نمونه از این کار را اجرا کرده‌ایم. این آثار یک‌سری پایه‌های فلزی هستند، که روی آنها شاه تیغه علم نصب و بر روی هرکدام نام یکی از چهارده معصوم (ع) حک شده است. قسمت پیشانی آن نیز اسامی پیرغلامان درج شده است.
وی می‌افزاید: فراخوان این جشنواره شهریورماه به ما اعلام شد که به موقع بود، اما روند داوری مقداری طولانی شد و برای ساخت اثر زمان کمتری داشتیم. مشهد سال‌های زیادی است که در حوزه جشنواره هنر‌های شهری فعال است و زمانی که شروع به انجام این کار کرد، شهر‌های زیادی در این زمینه فعالیت نداشتند و مشهد سردمدار بود. من از بهار ۱۳۹۰ مشغول کار هستم، در طول این سال‌ها با وجود اینکه سایر شهرها هم شروع به انجام این کار کردند، هنوز مشهد حرف اول را می‌زند و در سطح بالاتری فعالیت دارد.
وی ادامه می‌دهد: نبود وقفه در برگزاری این جشنواره بسیار خوب است، اما در سال‌های ابتدایی تعداد آثاری که انتخاب می‌شد بسیار زیاد بود. من به خاطر دارم که حدود ۱۸۰ المان در سطح شهر کار می‌شد، اما اکنون تعداد آنها کم شده است. به دلیل اینکه مردم به آنها عادت کرده‌اند، کم شدن تعداد المان‌ها به چشم می‌آید.
ترکیب هنر تاریخی با معاصر
پریسا عطاپور، معمار و طراح پروژه‌های خلاق شهری که دو گذر «نقاشان» و «خوشنویسان» را ارائه داده است بیان می‌کند: ما این کار را به عنوان کار‌هایی هویتی در مشهد اجرا می‌کنیم؛ شهر زمانی معنا پیدا می‌کند که بتوان پیوندی بین فضا، تاریخ و تجربه زیسته شهروندان ایجاد کرد. وقتی که این پیوند درست تشکیل نشده باشد، شهر به یک فضای بی‌هویت تبدیل شده، حس تعلق به مکان کاهش پیدا می‌کند و به تدریج کارکرد فرهنگی و اجتماعی خود را از دست می‌دهد. این پروژه هویت شهری را از یک زاویه جدید بازخوانی می‌کند، یعنی به جای اینکه صرفا یک روایت از گذشته داشته باشیم، تلاش کردیم آن را به عنوان یک میراث زنده و پویا معرفی کنیم، که الهام بخش آینده هم باشد.
وی می‌افزاید: ایده‌ای که ما برای گذر‌های هنری داشتیم بر پایه ترکیب هنر تاریخی و معاصر شکل گرفت، به گونه‌ای که ما یک فضا ایجاد کردیم که در آن آثار هنری گذشته در کنار آثار هنری معاصر به نمایش در آمده‌اند. این مجاورت امکان خوانش جدیدی را فراهم می‌کند، یعنی به مخاطب این اجازه را می‌دهد که بین سنت‌های هنری و روند‌های جدید، ارتباطی برقرار کند. ما دو قالب نقاشی و خوشنویسی را در کنار یکدیگر قرار دادیم، از این جهت که بخش مهمی از هویت بصری و فرهنگی شهر مشهد را نقاشی و خوشنویسی تشکیل می‌دهد. همچنین می‌توان به نقاشی‌های تاریخی و آثار خوشنویسی هم از لحاظ زیبایی‌شناسی یک نگاه مجزا داشت. از آن گذشته، اینها اسناد فرهنگی و روایتگر زیست اجتماعی و فکری مردم مشهد در دوران مختلف بوده‌اند.
این هنرمند بیان می‌کند: هنر خوشنویسی و نقاشی بازتاب شرایط اجتماعی دوره‌های مختلف در مشهد بوده است که ما چند بنا مانند حمام مهدی قلی بیگ که نقاشی‌ها، محتوا و تکنیک‌های ویژه‌ای دارند انتخاب کرده‌ایم. همچنین به مسجد گوهرشاد هم اشاره‌ای داشته‌ایم، که در حوزه خوشنویسی هم در مشهد و هم در ایران از فضا‌های ویژه است.
وی هدف از اجرای این پروژه‌ها را ایجاد فضایی پویا در شهر توصیف کرد: تلاشمان این بود تا میراث هنری را از نگارخانه‌ها به داخل شهر بیاوریم و مکان‌های تجربی برای مردم ایجاد کنیم، یعنی هدف اصلی ما تغییر نگرش عمومی نسبت به فضا‌های شهری و نحوه استفاده از آنها بود، تا فضای جدیدی باشد که بتواند به تغییرات هویت شهری کمک کند.
این هنرمند درباره اثر خود می‌گوید: جنس این کار از آهن است و حدود ۸۰ تا ۱۰۰ اثر را در آن نمایش می‌دهیم که ۶۶ مورد مربوط به آثار معاصر و مابقی تاریخی هستند. ما سعی کردیم در آثار تاریخی سیر هنر را ببینیم. در نحوه نمایش هم یک سری پهنه‌بندی انجام داده‌ایم، تا مخاطب به ترتیب وارد شود، پهنه اول را ببیند و درباره آن اطلاعات کافی پیدا کند، آثار تاریخی و آثار معاصر را مشاهده کند، سپس وارد پهنه بعدی شود. این کار در میدان جانباز نصب خواهد شد.
عطاپور می‌گوید: این کار از لحاظ سازه بسیار سنگین بود و ما می‌خواستیم یک فضای تقریبا دائمی ایجاد کنیم. ارتباط محتوایی و معنایی بین آثار تاریخی و معاصر مقداری چالش‌برانگیز بود. این کار در قالب جشنواره استقبال از بهار اجرا می‌شود و مقداری با محدودیت زمانی روبه‌رو شدیم که کار ما را سخت کرد. گذر‌های هنری به دلیل اینکه از لحاظ فرم و محتوا با سایر آثار مانند المان‌ها متفاوت بود، امکان آن را به ما می‌داد که بعد از گذشت ماه مبارک رمضان رونمایی شود.
وی با بررسی سیر جشنواره از ابتدا تاکنون می‌گوید: یک سری موضوع‌هایی مانند گذر‌های هنری و پاویون‌ها به آن اضافه شده، که نگاه دغدغه‌مند موجود در آن بسیار خوب بوده و المان‌های کودکانه و موقتی در حال کم شدن است. ما بیشتر به سمت محتوا می‌رویم، که این نگاه جدید درخور تقدیر است. من با شهر‌هایی همچون تهران، بندرعباس و شاهرود همکاری داشته‌ام؛ مشهد را در کل کشور به عنوان یک قطب هنری می‌شناسند، زیرا هم از ابتدا پیشرو بوده و هم تداوم و پیوستگی جشنواره از اولین سال تاکنون نقطه قوت آن محسوب می‌شود و هر سال خروجی‌های بسیار خوبی از آن می‌بینیم.
نگاه نوآورانه و چند وجهی به خلقِ فضای جمعی
نوید فلاحت، دیگر هنرمند حاضر در این رویداد که با اثری با نام «گذر بازیافت» در آن حضور دارد، می‌گوید: «گذربازیافت» یک نگاه نوآورانه و چند وجهی به خلقِ فضای جمعی و تعاملی در شهر است. فضایی خطی که با توجه به رویکرد‌های فرهنگِ بازیافت و مشارکت شهروندان در تجربه‌های نوآورانه محیط‌زیست شهری برپا شده است.
این گذر ۹ سکانس، ۹ قصه و ۹ نقالی دارد، فضایی پست‌مدرن که با نگاهی به تاریخ و ادبیات و خلقِ واژه‌هایی، چون سمپوزیافت، نویافت، شهریافت، سبزیافت و… به ایجاد ذهنیتی مشترک برای توسعه و پایداری در مدیریت مراحل مختلف بهینه‌سازی مسئله زباله در شهر پرداخته است. در این کار از استارت‌آپ‌های حوزه بازیافت تا هنرمندان فعال، به نقش‌آفرینی می‌پردازند.
وی می‌افزاید: طراحی این پروژه حدود یک ماه و تهیه نقشه‌های فنی و برنامه‌ریزی فرایند ساخت و آنالیز نیز بیشتر از دوماه زمان برده است. تولید و ساخت این اثر هم حدود شصت روز زمان برد. درباره جانمایی چند نقطه مدنظر است که در روز‌های آتی مشخص خواهد شد.
بازیافت شاید به نظر بسیاری از افراد دست‌مایه درستی برای هنر شهری نباشد، اما من آگاهانه این موضوع را انتخاب کرده‌ام، آن هم به این علت که هنرِ عمومی برایند فرهنگ، ادبیات، مشارکت و بسیاری از مؤلفه‌های نیک مردمان است. توجه به محیط‌زیست شهری و نقش‌آفرینی مردم در مدیریتِ پسماند در شهرها، کاری قهرمانانه و هنرمندانه است. پیدا کردن موضوع، تصویرسازی، نوشتن متون مناسب، پیدا کردن عناصر بازیافتی جملگی کاری سخت و طاقت‌فرساست.
فلاحت با اشاره به بخش داوری توضیح می‌دهد: من بار‌ها داور جشنواره‌های مختلف بوده‌ام و می‌دانم چقدر سخت است. گرچه کار داوری بی‌اشتباه نیست، اما این اشتباهات احتمالی نباید توان و شخصیت داور را خدشه‌دار کند.
وی نیز معتقد است انتشار فراخوان جشنواره همیشه دیر است. او در این‌باره می‌گوید: راهکاری که به نظر من می‌آید، داشتن یک دبیرخانه دائمی و تمرکز بر روی موضوع‌های سریالی برای سال‌های پی‌درپی است. مشهد همیشه پایتخت هنر‌های عمومی ایران بوده است. نوآوری و جسارت جشنواره‌های مشهد در هنر محیطی، المان‌های شهری، ساخت فضا‌های جمعی، سرود، تئاتر، نقاشی دیواری و نورپردازی هر سال زبانزد ایرانیان است.
source