ماجرای دو عکس / امضای شجریان، علیزاده و ناظری روی عکسی از شهبازیان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، پنجشنبه، 21 خرداد 1388؛ تهران در آستانه‌ی انتخاباتی پرالتهاب قرار داشت. جامعه در تب‌وتاب، رسانه‌ها درگیر، و مردم منتظر روزی که بعدها سرنوشت‌ساز شد. در این میان، جمعی از اهالی فرهنگ و هنر، به‌دور از فضای سیاست‌زده‌ی جامعه، در مراسمی گرد آمده بودند. محفلی فرهنگی، شاید برای تجلیل از هنر، شاید برای تنفسی در هوای سنگین آن روزها.

در حاشیه‌ی این مراسم، به مناسبت تقارن با زادروز آهنگساز برجسته، فریدون شهبازیان، تدارکی دوستانه و صمیمی دیده شده بود. برگزارکنندگان عکسی قدیمی از دوران نوجوانی شهبازیان را آماده کرده بودند؛ تصویری مربوط به سال 1333، زمانی که او تنها دوازده سال داشت و در هنرستان موسیقی تحصیل می‌کرد. عکس، صحنه‌ای از نوازندگیِ فریدون شهبازیان در یک تئاتر را ثبت کرده بود.

در آن جمع، چهره‌هایی حضور داشتند که هر کدام نام‌شان وزنی دارد در تاریخ موسیقی ایران؛ محمدرضا شجریان – خسرو آواز ایران؛ حسین علیزاده – آهنگساز و نوازنده‌ای نوگرا و صاحبِ اندشه؛ شهرام ناظری، خواننده‌ای فراتر از روزگارِ خود؛ هوشنگ ظریف، استاد بی‌بدیل تار؛ و مرتضی احمدی، هنرمند مردمی و صداپیشه‌ی خاطره‌انگیز. این بزرگان، در کنار دیگر هنرمندان، عکس نوجوانی شهبازیان را به یادگار امضا کردند.

هرچند مراسم برای تولد نبود، اما همین حرکت کوچک، در دل روزهای پرمناقشه، صحنه‌ای شد از احترام و رفاقت میان بزرگان هنر.

با گذر زمان، برخی از امضاها که با روان‌نویس بر روی تصویر نوشته شده بودند، کم‌رنگ شدند.
برای حفظ این یادگار ارزشمند، نسخه‌ای دیجیتال از عکس اصلی مورد استفاده قرار گرفت تا تمامی امضاها به‌وضوح دیده شوند.

«پُر کن پیاله را»: صدای آغازی نو در موسیقی ایران

اما یادگار دوم، قاب نیست، صداست؛ جلد نواری که خود مقدمه‌ی تحولی عمیق در موسیقی ایران شد: نوار مادر (ریل مستر) اثر ماندگار «پُر کن پیاله را»، ضبط‌شده در سال 1352.

این اثر، حاصل همکاری سه تن از مهمترین هنرمندان معاصر ایران بود:

فریدون شهبازیان – آهنگساز و تنظیم کننده

فریدون مشیری – شاعر

محمدرضا شجریان – آواز (شجریان در آن دوران با نام هنریِ سیاوش فعالیت می‌کرد)

«پر کن پیاله را» از نخستین آثار رسمی و حرفه‌ای شجریان است. شعری از جریان نوگرای شعر فارسی، با آهنگسازی‌ای که جرئتِ عبور از کلیشه‌ها را داشت. شهبازیان در این اثر با بهره‌گیری از ارکستر زهی غربی و تلفیق آن با اصول موسیقی دستگاهی ایران، فضایی تازه پدید آورد؛ فضایی که نه صرفاً سنتی بود، نه مدرن، بلکه در مرز میان این دو، راهی نو ترسیم می‌کرد.

این قطعه نخستین‌بار در قالب برنامه‌ی گل‌های تازه شماره 77 در اسفند 1352 از رادیو ایران پخش شد. اثری که شنوندگان آن را با نام‌های دیگری نیز به یاد می‌آورند: «اندیشه میان دو جام»، «جادوی بی‌اثر»، یا «جام تهی».

اما شاید مهم‌ترین نکته درباره‌ی این اثر، جسارت در انتخاب شعر نو برای آواز ایرانی بود. تا پیش از آن، موسیقی کلاسیک ایرانی عمدتاً وابسته به غزل‌های کهن یا قالب‌های سنتی شعر فارسی بود. انتخاب شعری از فریدون مشیری، با ساختاری مدرن و زبان ساده و امروزی، انقلابی در سنت‌های رایج آن دوران بود.

شجریان، با صدایی جوان و لطیف، و شهبازیان با آهنگسازی‌ای دقیق اما پرشور، در این اثر به‌نوعی آغازگر جریان تازه‌ای شدند که در سال‌های بعد، صدای یک نسل شد.

دو قاب، دو لحظه درخشان از تاریخ معاصر موسیقی ایران؛ یکی تصویری خاموش ولی سرشار از امضا و خاطره، دیگری صدایی جاودانه که هنوز در جان شنونده طنین دارد.

انتهای پیام/